Na een verwoestende economische crisis gevolgd door de Tweede Wereldoorlog ontstond vorige eeuw in 1945 het Sociaal Zekerheidssysteem. 75 jaar later zijn de bedreigingen omvangrijk. Op 28 januari jl. betoogde de socialistische vakbond ABVV voor een “sterke sociale zekerheid”.
Het moderne stelsel van de Sociale Zekerheid(SZ) dat we vandaag kennen dateert van 1945. Maar de voorbereidende werkzaamheden waren al honderd jaar in de gang bij het ontstaan van de arbeidersbeweging in de 19e eeuw. Aanvankelijk organiseerden de arbeiders zelf hun steunkassen en onderlinge solidariteit. De sociale strijd dwong de eigenaars van de fabrieken verplichte bijdragen te betalen- nu patronale bijdragen genoemd, maar in feite indirect loon – voor de pensioenen van de arbeiders en bedienden (1924-1925), voor beroepsziekten en kindergeld (1927). De grote stakingsbeweging van 1936 dwong betaalde vakantie af. Dan kwam het catastrofale intermezzo van de diepe economische crisis in de jaren dertig, de opkomst van het fascisme en de Tweede Wereldoorlog. Het fascisme werd overwonnen. De linkse arbeidersbeweging, sociaaldemocraten en communisten, genoot na de oorlog brede sociale steun in de samenleving. Geleerd uit de nederlaag van het fascisme en zijn mislukking om de arbeidersbeweging fysiek te liquideren, zocht de elite een andere weg om het revolutionair potentieel van de arbeidersbeweging te ‘neutraliseren’. De Westerse elite koos niet meer voor de totale confrontatie, maar de integratie van de arbeidersbeweging in het kapitalisme via de welvaartsstaat. Een omvangrijk pakket van sociale zekerheidsrechten en sociaal beleid (werkloosheid, pensioen, gezondheid, hospitalisatie, sociale huisvesting) in de naoorlogse periode zal daarop een antwoord geven.
drie fronten tegen de Sociale Zekerheid
Sinds het neoliberalisme oprukt in de samenleving vanaf de jaren tachtig van vorige eeuw wordt de Sociale Zekerheid (SZ) in het vizier genomen. Ook de arbeidersbeweging, vooral de Derde Weg-“helden” van de sociaaldemocratie ondermeer Tony Blair(
foto) gingen daar volledig in mee. Gefocust wordt op de financiering van de SZ. Er zijn drie fronten om de financiering uit te hollen. De patronale bijdragen of het indirect loon worden fors verminderd. Op dat indirect loon, dat door de eigenaars en management rechtstreeks wordt betaald aan de SZ werden forse verminderingen doorgevoerd. Zo kostte de taxshift van de regering Michel-Van Overtveldt aan de staatskas 5,8 miljard euro. Maatregelen als de indexsprong beoogden hetzelfde doel. Bedoeling was officieel van deze gunsten om de investeringen te stimuleren. Maar daar kwam niks van in huis. De taxshift werd gebruikt om de winstmarges op te vijzelen. Zo stelde de Nationale Bank vast in december 2019. Sinds 2016, het jaar waarin de bijdragen van de bedrijfseigenaars daalden van 32,4 naar 25%, liggen de winstmarges gevoelig hoger dan het gemiddelde van de eurozone. De taxshift is één van de grote monsters van de laatste jaren. De taxshift van de rechtse regering N-VA, CD&V, VLD en MR had in feite niets anders dan het doel de bedrijfseigenaren te pamperen. Een tweede front van de aanval tegen de SZ is de door de regering Michel aangeboden mogelijkheden om de sociale bijdragen te ontlopen. Denk maar aan de duizenden “flexi-jobs” ondermeer in de horeca. Het Rekenhof moet toegeven dat één derde van de flexi-jobs geen nieuwe jobs zijn. Een derde front bestaat in het toekennen van extra- legale voordelen aan werknemers zonder sociale zekerheidsbijdragen. Van bedrijfswagens tot maaltijdcheques. Voor werkenden met een hoger loon lijkt dat interessant. Op vraag van de vakbonden onderzocht de regering Michel-Van Overtveldt de gevolgen van 11 extralegale voordelen. Wat blijkt? Er bleek via die voordelen 6,8 miljard euro loonmassa op deze wijze uitbetaald te worden. De SZ loopt hierdoor 2,6 miljard euro mis.
Een vierde front: privatiseringen
Naast die drie fronten, is het voor de privé eigenaar van bedrijven een vierde front interessant om de sociale zekerheidsbijdragen ui t te hollen: de privatisering van de SZ. Met het geld dat ze verwerven van de uitholling van de SZ krikken ze niet alleen hun winsten op, zoals de Nationale Bank aantoont. In plaats van volwaardige jobs te creëren waarvoor de taxshift officieel bedoeld is. Maar ze kunnen de verworven miljarden ook gebruiken om investeringen te doen in private verzekeringen, waar ook winst kan gemaakt worden. Er is de afgelopen jaren een wildgroei geweest aan hospitalisatieverzekeringen, waaraan ook bijv. organisaties van de arbeidersbeweging meededen. Sommige burgers denken ten onrechte dat de hospitalisatieverzekering dè verzekering is bij hospitalisatie, en vergeten dat het de SZ is die de hoofdbrok van de terugbetaling draagt met de hospitalisatie als aanvullende verzekering. Er zijn private aanvullende pensioenfondsen ontstaan. Zowel op bedrijfsniveau als op louter individuele basis. Het probleem met aanvullende pensioenen is dat te lage wettelijke pensioenen uit de discussie worden gehouden. Hoewel er nu een kentering in is gekomen met de breed gedragen eis van 1.500 euro pensioen per maand. Het probleem met aanvullende pensioenen is ook dat ze de sociale ongelijkheid versterken. Miljoenen werknemers bouwen aanvullende pensioenrechten op. Maar de bedragen zijn heel ongelijk verdeeld. Grote verdieners bouwen grote kapitalen op, terwijl de bedragen voor miljoenen kleinere verdieners niet van die orde zijn, dat ze een oude rustige dag waarborgen. Als de middelen stilaan wegsijpelen voor de SZ, zullen rechtse politici proberen de ene groep tegenover op te zetten: werknemers tegen werklozen, jongeren tegen ouderen, zieke mensen tegen de gezonden, vluchtelingen tegen de rest van de bevolking, Vlamingen tegen de luie Walen,enz. De tactiek van rechts is doorzichtig: eerste neemt de rechtse regering genoeg maatregelen om de inkomsten te verminderen, om nadien te zeggen dat de uitgaven voor de SZ te hoog zijn en dat er in de SZ moet bespaard worden. Het is een duivelse strategie. Nochtans liggen de uitgaven voor de sociale zekerheid gewoon op het niveau van de ons omringende landen. Bij ons zijn die uitgaven 30,3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP), in Nederland 30,2%, in Frankrijk 33,9% en in Duitsland 29,1%.
Om die verder uitholling tegen te gaan, zal strijd nodig zijn van alle mensen die met werken hun inkomen verdienen, ziek kunnen worden, kinderbijslag nodig hebben, en ten slotte een (rustige) waardige oude dag moeten kunnen slijten.
Betogen: niet nodig?
Naar aanleiding van de 75e verjaardag van de oprichting van het huidig sociaal zekerheidssysteem organiseerde de socialistische vakbond ABVV-FGTB
(foto) een grote betoging in Brussel van zo’n 20.000 deelnemers op 28 januari jl. onder het motto “voor een sterke Sociale Zekerheid”. Dat is niks te veel tegenover de systematisch gevoerde politiek van verzwakking van dit systeem onder impuls van rechts en de patronale kringen. En dat sinds 40 jaar! Het is dan ook merkwaardig dat twee andere vakbonden (de liberale ACLVB en de grootste, het ACV)weigerden deel te nemen. Je zou bijna geloven dat het ACV nog altijd de vakbond is van de klassensamenwerking met de vijand en het anti- socialisme. Ze zijn het wel eens met de doelstellingen, zegden ze, maar niet met het initiatief tot het organiseren van een betoging. Je kunt je afvragen welke argumenten er zijn die belangrijker zijn om niet te betogen? Terwijl ook zij moeten zien hoe de SZ systematisch onder vuur ligt en afbrokkelt.
Prof. em. Bea Cantillon
, expert Sociale Zekerheid (foto), steunde de betoging omdat er echt een probleem is met de SZ en het nodig is de aandacht van het publiek hierop te vestigen. “Sommigen spreken altijd over de uitgaven zegt ze, maar het zijn vooral de bijdragen van de werkgevers die serieus geslonken zijn door de taxshift (zie boven).Dat heeft een groot gat geslagen. Er moeten volgens haar alternatieve financieringsbronnen gezocht worden. “Vroeg of laat moeten we het vermogen aanspreken om onze Sociale Zekerheid betaalbaar te houden. Het aandeel van het vermogen in ons nationaal inkomen is groter dan bijv. dertig jaar geleden. We moeten ook nadenken over CO2 taksen. We hebben allemaal belang bij een goede Sociale Zekerheid. Ik maak me zorgen over de zwaksten in het systeem: de werklozen en de leefloners. Staat de SZ onder druk dan zijn dat de eersten waarop men wil besparen. Al hoop ik dat het besef komt dat er niet veel te rapen valt” (DM, 28/01/2020).
