Jean Ziegler (1934-) publiceerde een scherpe analyse onder de titel “De haat tegen het Westen” (*). Hij onderzoekt de geschiedenis van deze haat die gedurende eeuwen werd gevoed door slavernij, kolonialisme. Maar hij verwijst ook naar positieve ontwikkelingen in vnl. Zuid-Amerika waarin de opbouw van een nationale rechtsstaat van groot belang is.Interessant is het begin van het boek met een beschouwing over de “kronkelpaden van het collectieve geheugen”. Als socioloog vindt hij dit “een van de meest raadselachtige van alle sociale structuren”. Hij verwijst naar de theorie van de Maurice Halbwachs wiens werk postuum verscheen in 1950 ( hij overleed in Buchenwald, 1945). Hij stelt dat naties (net als individuen) aan de verlammende ontreddering, een shock, veroorzaakt door zeer gewelddadige agressie van buitenaf geen redelijke verklaring kunnen geven. En hoe reageert een gemeenschap in shock? Door de verwoestende gebeurtenis, waar het bewustzijn geen raad mee weet, naar het diepste van het geheugen af te voeren. M. Halbwachs: “ Zo hebben historische gemeenschappen herinneringen die tijdelijk aan de geschiedenis ontsnappen”. J. Ziegler toont aan dat vanaf november 1945 niemand in Europa en elders nog kon volhouden onkundig te zijn over het uitroeien van ongeveer zes miljoen mensen: Joden, zigeuners, geesteszieken, politieke tegenstanders van de nazi’s, Slavische volkeren,…En toch raakte de Shoa gedurende meer dan twee generaties zo goed als in de vergetelheid, het wereldbewustzijn stopte het zo diep mogelijk weg.
Volgens J. Ziegler maken we momenteel een doorbraak mee van een ander onderdrukte herinnering, die van de voormalige gekoloniseerde wereld, de volkeren van het zuidelijke halfrond. “Het gekwetste collectieve geheugen van de voorheen gekoloniseerde volkeren is vandaag een sterke historische kracht geworden. De basis ervan ligt in de vereniging van niet-ongebonden landen die na de tweede wereldoorlog in de jaren vijftig van vorige eeuw het licht zag los van het VS- en Sovjet-blok. Met als grote voortrekkers, allemaal nationalisten: Ahmed Soekarno (Indonesië), Gamel Abdel Nasser (Egypte), Jawaharal Nehru (India) en Josip Broz Tito (Joegoslavië). De vereniging was op sterven na dood, tot 2006. toen werd een nieuw initiatief genomen met een conferentie in Havana waar 116 lidstaten (van de 118) aanwezig waren plus 55 staatshoofden.
Ziegler wijst erop dat heel wat elites in de zuidelijke landen zoals de Chinese, Indiase, functioneren als concurrenten van de Westerse oligarchieën. Binnen eenzelfde economisch systeem zijn ze echter eensgezind over de uitbuiting en onderdrukking van de volkeren.
In het boek besteedt de auteur aandacht aan een positief experiment in Zuid-Amerika, meer bepaald Bolivia. Na 500 jaar onderdrukking, die diep in het collectieve geheugen verankerd is, gebeurde wat niemand verwacht had. In Bolivia werd de eerste indiaanse president verkozen in Zuid-Amerika, Evo Morales Ayma. J. Ziegler beschrijft hoe de Bolivianen hun nationale trots terugvonden, hun soevereiniteit veroverden op hun nationale rijkdommen. Met dank aan de technische hulp van de Noren werden quasi soevereine, private ondernemingen (gas, olie, ertsen,…) gedwongen dienstverlenende bedrijven te zijn aan de Boliviaanse staat maar, toch rendabel genoeg voor hun aandeelhouders om in het land te blijven. Hetzelfde met de mijnsector. Met de stijgende inkomsten wordt de armoede bestreden.
Het sluitstuk van de strategie van Evo Morales en zijn Movimiento al Socialismo (MAS) is de opbouw van een nationale staat. Van 1825-2006 werden we bestuurd door een “koloniale staat” zegt Morales. Voor Morales is de nationale staat synoniem voor rechtsstaat d.w.z. met sociale rechtvaardigheid en bescherming van de mensenrechten. Het sociale contract is de grondslag van de natie, de band tussen alle burgers, wat hun etnische afkomst, geloof of huidskleur ook is. De opbouw van een nationale staat verloopt zoals vaak niet van een leien dakje. Van binnenuit wordt hij bedreigd door twee groepen. Het zogenaamde “autochtonisme” van Filipe Quispe. Hij stelt dat de blanken door hun monsterachtige misdaden in het verleden van het Boliviaans grondgebied moeten verjaagd worden. Hij beschuldigt Morales van compromissen met het Westen en de opname van blanken in zijn regering en het leger. De blanke oligarchie met slimme zakenadvocaten, kaderleden van multinationals van het laagland van Santa Cruz is ook sterk tegen Morales’ sociaal -economisch programma.
Om etnisch chauvinisme te bestrijden had Morales een Grondwetgevende Vergadering bijeen geroepen bij zijn ambtsaanvaarding en werd een nieuwe Grondwet opgesteld. Op 25 november 2007 werd na hevige strijd de nieuwe Grondwet aangenomen. Het is één van de meest gedetailleerde constituties met de opsomming van mensenrechten. De Kerk roept dat het een schande is dat in artikel 4 van de Grondwet de katholieke godsdienst gelijkwaardig is met de indiaanse kosmogonieën. Extreem-rechts verwerpt de nationalisaties, de uitkering van een pensioen aan behoeftige ouderen (“rente dignidad”) en dat de Grondwet in artikel 8 woorden bevat in het indiaanse Ayamara.
Miel Dullaert
* De haat tegen het Westen, Jean Ziegler, 266 blz., 2010, Uitgeverij Balans, Amsterdam. (J. Ziegler is prof. em.sociologie in Genève en in Parijs ( Sorbonne). Hij is een progressieve sociaal-democraat en Zwitsers parlementslid, hij was speciaal gezant voor de Commissie van de Mensenrechten van de Verenigde Naties en schreef (ondermeer) Zwitserland wast witter(1990), Heren van de misdaad (1998).
