Wie denkt dat de klimaatverandering grotendeels aan ons zal voorbij gaan als een rimpeling op het water, moet het boek van de Amerikaanse journalist David Wallace-Wells lezen : ”The “Uninhabitable Earth”. Enkele weken geleden verscheen het in Nederlandstalige vertaling bij uitgeverij de Bezige Bij onder de titel de “ De Onbewoonbare Aarde” (*). De auteur vertelt ons wat we niet willen, maar wel moeten weten over klimaatverandering
We zijn al zover, ondanks enkele achterhoedegevechten: er bestaat algemene instemming dat er iets gaande is met het klimaat. Maar over de ernst, de snelheid en nog minder de oplossingen bestaat er geen eensgezindheid. In het boek van David Wallace-Wells is het uitgangspunt en de eerste zin van zijn boek: “Het is erger dan je denkt, veel erger. Dat klimaatverandering langzaam gaat is een fabeltje, even schadelijk als de bewering dat het klimaat helemaal niet verandert…”
Tussen wetenschap en kortzichtig eigenbelang
Hij schrijft hierover 284 bladzijden. Maar wat de geloofwaardigheid van het boek onweerlegbaar maakt zijn de tientallen wetenschappers die hij hiervoor gecontacteerd heeft. En een bibliografie van 69 bladzijden die één vierde van het boek omvat, en eigenlijk nog eens een boek in het boek is, gezien de vele bijkomende uitleg in de bibliografische noten. Samen met zijn journalistieke activiteiten is hij goed uitgerust om te schrijven wat hij moet schrijven en jaagt hij de lezer de daver op het lijf. Met feiten en argumenten van integere wetenschappers die als monniken duizenden uren en vele jaren metingen deden. Ze maakten vergelijkingen in tijd en ruimte. Ze publiceerden vele rapporten waar de negationisten van de klimaatverandering niet tegen opgewassen zijn. Sommigen waarschuwen dat dit mensen in paniek gaat brengen en ze zal verlammen om iets te doen. Maar de schrijver is overtuigd van het tegendeel: paniek verlamt niet. “De geschiedenis leert trouwens dat succesvolle mobilisatie meestal uit angst voortvloeit, niet uit optimisme zoals campagnes tegen tabak en dronken rijden. De motivatie is schrik. De VN stellen dat de klimaatopwarming een mobilisatie vereist zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die kwam er niet uit optimisme, maar uit een existentiële dreiging. De opwarming is nog een veel grotere”. Waarom dit alarmistisch boek? Antwoord: “ik beschrijf wat de allerbeste wetenschappers, na jaren nauwkeurig en integer onderzoek concluderen. Ik kijk naar de voorspellingen tussen het beste scenario, namelijk twee graden opwarming en vier graden. Momenteel stevenen we af op minstens drie graden”. Meer dan de helft van de CO2 dat aan de atmosfeer is toegevoegd door het gebruik van fossiele brandstoffen, is echter uitgestoten in de afgelopen drie decennia. We hebben dus net zoveel schade toegebracht het lot van onze planeet als in alle eeuwen daarvoor! (foto)
Essentieel is te weten dat het een misvatting over het klimaat is, dat het telkens zou gaan om eenmalige, afzonderlijke gevallen van natuurgeweld. Het gaat om kettingreacties (deel I ): van het één komt het ander. Vorig jaar waren er de grote natuurbranden in Californië. Evacuatieorders waren niet alleen het gevolg van de branden, maar ook van de modderstromen die door de branden en het verdwijnen van bossen opgewekt werden. Sommige kettingreacties doen zich voor op wereldschaal. Ze zijn zo omvangrijk dat ze niet waarneembaar lijken.
horrorverhalen
In deel II beschrijft hij in twaalf hoofdstukken hoe de wereld eruit ziet bij twee tot vier graden opwarming. Het pad dat we nu zijn ingeslagen. De titels van zijn hoofdstukken zijn horrorverslagen van wat wetenschappers ontdekten. Het gaat om ondermeer “hittesterfte” waarin hij vaststelt dat de vijf warmste zomers in Europa sinds 1500 zich allemaal hebben voorgedaan na 2002. Vroeger waren er ook hittegolven, maar nu zijn de temperaturen hoger komen te liggen onder meer in het Midden Oosten en West- Azië (temperaturen van 38-43-49 graden. In 2015 registreerde de hitte-index in de Perzische Golf 73 graden! Andere hoofdstukken: “Verdrinking” (foto)
“Natuurbranden”, “ slinkende zoetwatervoorraden”. Denk voor dit laatste aan maart 2018 Kaapstad waar voor het eerst ‘Day Zero’ de dag waarop geen druppel water uit de kraan kwam. Dit als gevolg van droogte. Het zette alle bestaande sociale en etnische conflicten op scherp. In Sao Paulo werd in 2015 na een twee jaar durende droogte het watergebruik voor sommige inwoners beperkt tot 12 uur per dag. Dat leidde tot bedrijfssluitingen en massale ontslagen. In Barcelona moest in 2008 door de ergste droogte drinkwater per schip worden aangevoerd vanuit Frankrijk. 500 miljoen mensen wonen in gebieden met permanente watertekorten. In Syrië was er een vijf jaar durende droogte van 2006-2011. De misoogsten waren er een gevolg van en zorgden voor politieke onrust en droegen bij tot het uitbreken van een burgeroorlog
(foto). De auteur spreekt ook over “stervende oceanen”, “ongezonde lucht”, “opwarmingsplagen” “economische ineenstorting” “klimaatconflicten”,…
David Wallace-Wells wijst erop dat klimaatverandering niet de enige oorzaak is van oorlogen, branden, hitte,…maar klimaatopwarming verhoogt de kans bijvoorbeeld op oorlogen en conflicten. Het ministerie van Oorlog in de Verenigde Staten het Pentagon, bereidt zich voor op een nieuwe tijd van door klimaatverandering veroorzaakte conflicten. De sterke stijging van de agressie in het Midden Oosten van het afgelopen decennium is een complex fenomeen, maar heeft ook te maken met regio’s daar die een hete kookpot zijn geworden, met mislukte oogsten, vluchtelingenstromen.
Ecosocialisme of ecofascisme?
In deel III spreekt de auteur over “crisiskapitalisme”. De auteur wijst erop dat de opwarming van de aarde gunstig zou kunnen zijn voor het ontstaan van een soort ecosocialisme. Maar het zou ook kunnen dat ze het geloof in alternatieven voor de marktwerking doen ineen storten. Hij verwijst hiervoor naar de Canadese journaliste Naomi Klein en haar standaardwerk over “shockkapitalisme” n.a.v. van allerlei soorten rampen. Hoe zal de elite van het kapitalisme reageren met een sterk veranderend klimaat, met productiviteitsdalingen, de ineenstorting van landbouwopbrengsten? “Een mogelijkheid is dat de machten nog feller op jacht zullen gaan naar afnemende winsten, dat de elite van het kapitaal zich verder zal ingraven. Dat is de uitkomst die je verwacht als je de ontwikkeling van de laatste decennia doortrekt. Maar in die decennia konden de kapitalisten en hun aanhang met hun public relations steeds rekenen op een sterke bondgenoot: de belofte van economische groei. Sinds 1989 is dat de basisideologie van de wereld”.
“De klimaatverandering zal twee trends die de belofte van groei nu al ondermijnen nog versnellen. Ten eerste door een wereldwijde economische stagnatie als gevolg van de klimaatopwarming en de eruit volgende schade, rampen, die in sommige regio’s een diepe permanente recessie meebrengen. Ten tweede door de armen vele malen harder te treffen dan de rijken, zowel mondiaal als binnen bepaalde landen. Iets wat voor steeds meer mensen onverteerbaar is. In de toekomst, waar mensen door deze krachten dubbel zullen worden gemangeld, zal het bijna monopolie op maatschappelijke macht, dat nu bij de zeer rijken ligt, steeds vaker ter discussie worden gesteld, en dan druk ik me nog voorzichtig uit”. (blz.206)
De “morele economie”
Het hoofdstuk “Consumptie als beleid” is naar Amerikaanse normen een radicale linkse kritiek op het neoliberalisme. De auteur stelt dat “als je naar een zieke wereld kijkt zonder de politiek bij te betrekken, hou je alleen maar wellness over. Bewust consumeren en wellness zijn beide een uitvlucht, een zwaktebod, want ze komen voort uit de belofte die het neoliberalisme ons doet: dat consumentenkeuzes een substituut kunnen zijn voor politieke actie en dat de markt en de politiek één gemeenschappelijk doel moeten hebben: het afschaffen van scherpe politieke tegenstellingen door middel van marktwerking en consensus, die in de plaats moeten komen van ideologische twisten; en dat je ondertussen, in de supermarkt of in een andere winkel, de planeet een dienst bewijst door bewust de goede keus te doen” (blz. 235). Neoliberalisme was lange tijd de groei van markten, vooral financiële markten. Deze consensus verhardde zich en verspreidde zich in de vorm van privatiseringen, dereguleringen , een fiscaal beleid dat steeds gunstiger werd voor bedrijven en het steunen van de vrijhandel. Dat programma heeft zich volgens Wallace-Wells 50 jaar lang kunnen verkopen en beloofde voor groei te zorgen. En niet alleen voor een bepaalde groep. “Zo werd het een soort totale politieke filosofie, die alles en iedereen in één enkele, simpele ideologische deken hulde, tot de hele aarde er als door een mantel van broeikasgassen door omsloten werd. De enige reactie op de klimaatverandering was meer neoliberalisme. Op die manier worden de krachten van de klimaatverandering, de ‘onbeheerste wijsheid van de markt’, ons nu gepresenteerd als de krachten die de planeet gaan behoeden voor de ellende die daarvan het gevolg is”. De auteur wijst op het “filantrokapitalisme” dat is tot stand gekomen. De winnaars van de economie gebruiken hun geld voor filantropie om hun status op te krikken. “Op die manier is de “morele economie” een retorische term die vroeger scherpe kritiek op het kapitalisme inhield, nu het visitekaartje geworden van kapitalisten en superrijken
(foto) die zich voor goede doelen zich zijn gaan inzetten, zoals Bill Gates”.
Sommigen slimmeriken zeggen dat de auteur moedwillig alleen de meest verontrustende kersen er heeft uitgeplukt. Hij antwoordt dat iedere serieuze klimatoloog vandaag zegt dat een opwarming van 2 à 4 graden schrikwekkend is. Zeker, zegt D. Wallace-Wells, voorspellingen zijn voorspellingen. Er zullen later wel fouten blijken te zijn. Maar dat zal dan gaan over vijf of zeven klimaatrampen en geen zes catastrofes tegelijk tegen het eind van deze eeuw. Het brede plaatje zal binnen vijftig jaar zeker overeind staan.
(*)”De Onbewoonbare Aarde”, David Wallace-Wells, vertaling Aad Janssen en Pon Ruiter, Uitgeverij debezigebij.nl, 363 blz. (Noten en Register blz. 289-363), 2019.
