Jef Van Extergem (18 februari 1898, Dendermonde –maart 1945, Ellrich), een links flamingant, was door zijn vader, die zich met zijn gezin in Antwerpen vestigde, voor een bediendenloopbaan voorbestemd. Hij trad erg jong toe tot de Socialistische Jonge Wacht (SJW) van Antwerpen en was tijdens de Eerste Wereldoorlog SJW-secretaris. Hij publiceerde (januari 1916) antimilitaristische en pacifistische artikelen in het dagblad Vooruit en werkte vanaf het voorjaar van 1916 voor Het Vlaamsche Nieuws, dat toen in handen was van de Antwerpse radicale activistische kern rond August Borms en Raf Verhulst. In de Eerste Wereldoorlog werd voor het eerst op massale schaal gebruik gemaakt van chemische wapens, “mosterdgas” (zie foto)
Gastschrijver: Joost Vandommele
“Socialisten, zit niet stil tijdens de bezetting” (1914-1918)
Hij was één van de eerste Antwerpse socialisten die Antoon Jacobs voorbeeld volgde en de stap naar het activisme zette. Het was waarschijnlijk ook Jef van Extergem, die de hand had in de organisatie van Jacobs lezing op 9 september 1916. Jacob, die ondertussen docent was geworden aan de vernederlandste universiteit van Gent, kwam op uitnodiging van de onderwijzer Jozef Schaeps een lezing over activisme, passivisme en socialisme in de Socialistische Volkshoogeschool. Er zaten meer dan tweehonderd toehoorders in het lokaal De Werker in de Antwerpse Diepestraat. Jacobs betoog begon met een inleiding over het ‘Socialisme en het Vlaams Beginsel’ en had het in dit verband over socialistische auteurs als Otto Bauer, Karl Kautsky, Antoon Pannekoek. De oorlog zou waarschijnlijk eindigen op een compromisvrede en Vlaanderen zou in dit compromis zijn voordeel moeten doen. Hij besloot zijn toespraak met een resolute keuze voor het activisme dat ‘de wettigheid erkent der door de Bezetter ten opzichte van Noord-België in uitzicht gestelde vervlaamsingsmaatregelen met name de vernederlandsing der Staatsuniversiteit te Gent’. De Belgische regering (waarin intussen ook de Franstalige socialist Vandervelde was opgenomen) moest onverwijld de culturele autonomie van Vlaanderen erkennen en de vervlaamsingsmaatregelen van de bezetter bevestigen.
Twee maanden na de lezing van Jacob lanceerde Van Extergem een ‘Oproep aan de Vlaamsche Sociaaldemokraten’, waarin de Vlaamsgezinde socialisten werden aangespoord om niet stil te blijven zitten tijdens de bezetting. Op een vergadering in december gingen de Antwerpse Jonge Wachten – waarvan Van Extergem nog steeds secretaris was – hiermee akkoord. Zij betuigden bovendien hun sympathie met de ontslagen Antoon Jacob en René De Clercq (zie foto links) en laakten de houding van de socialistische mandatarissen inzake de Vlaamse Hoogeschool. Camille Huysmans (zie foto) schreef over deze ontwikkeling in zijn blad De Belgische Socialist: ‘Dr. Jacob heeft ‘n ei gelegd in het socialistische kamp en wat een ei! De Antwerpse afdeling van de SJW – vijf à tien kleuters van de eerste broek – is activist geworden.’
Antwoord Jef Van Extergem aan Camille Huysmans (zie foto)
Hierop zou Jef Van Extergem (één van die kleuters) reageren in Een Flink Antwoord in Het Vlaamse Nieuws van 24 januari 1917 Een flink Antwoord, dien titel geven wij gaarne aan het schrijven dat de hr J. van Extergem ons stuurt. Het luidt: De lezers van Het Vlaamsche Nieuws hebben vóór enige tijd, in hun blad, kunnen lezen welke houding, in zake aktivistisch-flamingantisme, de Antwerpse afdeling, van de Bond der Vlaamse Soc. Jonge Wachten aangenomen heeft. Die houding is door Nederlandse en Vlaamse bladen, grondig besproken, geweest. De Belgische Socialist, orgaan van Camille Huysmans, antwoordt op de. Vlaams-aktivistische dagorde, welke de leden der Soc. Jonge Wacht van Antwerpen, met algemeenheid van stemmen, aannamen. Het blad doet het in deze bewoordingen: ‘Dr Jacob heeft ’n ei gelegd in ’t socialistische kamp van België. En wat voor een ei! De Antwerpse afdeling van Socialistische Jonge Wachten — vijf; tien kleuters van de eerste broek zijn aktivistisch geworden.’ Aan deze tijding, die iedereen welke België kent, doet glimlachen — wijdt het Algemeen Handelsblad een volgende kleine tekst. Die Nederlandse journalisten zijn toch naïeve mensen. Er zijn inderdaad jonge mannen onder ons. Maar Edmond van Beveren, — één der grondleggers van Vooruit — schreef zijn eerste artikel op 18-jarige ouderdom in De Werker en hield rond die tijd ook zijn eerste redevoering… Vraag eens aan Anseele, Van der Velde enz.. hoe oud ze waren toen zij in de socialistische beweging kwamen, mijn beste oude Huysmans! Emiel Moyson, hoewel hij nauwelijks de kinderschoenen ontgroeid was, durfde toch op te treden als een man om zijn Gentse broeders, uit de weefnijverheid, met raad en daad bij te staan. Wanneer ik met een paar makkers in 1912, tijdens de voorbereiding der Algemeene Werkstaking, de soldaten moesten bewerken om niet te schieten op vredelievende stakers, dan, Camille Huysmans, hieldt gij hoogdravende redevoeringen, maar wij. ‘kleuters van de eerste broek’, (wij werden naar ’t politiebureel geleid… O, dan was ’t wat anders… Terwagne deed ’n ondervraging in de gemeenteraad… droogde de burgemeester af… hemelde de ‘kranige houding’ der Soc. Jonge Wachten op. enz., enz… De Werker en Vooruit verkondigden onze lof aan de vier, neen de ‘drie hoeken’ van België. Wanneer wij tot zelfs in de kazernen onze anti-militaristische bladen, op ruime schaal, verspreidden, om onze broeders, de soldaten, aan te manen niet te schieten op hun werkmakkers… dan… dan… gaf men brochuren uit, getrokken op tienduizenden exemplaren, om de… ‘kleuters van de eerste broek’ hulde toe te zwaaien… Eenieder die België kent glimlacht met onze dagorde!… Des te beter, lachen is gezond. Maar… de hele Vlaamse Socialistische Jeugd staat achter ons, makker Camille… De overgrote meerderheid van de Bond der Vlaamsche Soc. Jonge Wachten, die HONDERDEN leden telt, steunt ons streven. De Belgische Socialist vindt ook dat de Nederlandse journalisten naïeve mensen zijn, omdat ze ’n hele kolom kleine tekst weiden, aan de dagorde van de Soc. Jonge Wacht. Of ’t zou moeten zijn dat de Nederlandse journalisten een klaarder inzicht hebben dan de zeer oude en reeds wat sukkelachtig geworden hr Camille Huysmans? Getekend: Jef VAN EXTERGEM...
De Socialistische Vlaming
Begin 1917 stichtte Van Extergem in Antwerpen de Vlaams Sociaal-Democratische Arbeidersgemeenschap en werd hoofdredacteur van het militant linkse en activistische blad van de gemeenschap, De Socialistische Vlaming. Na 1917 sympathiseerde hij met de Russische Oktoberrevolutie (zie foto links Lenin). In 1918 werd Van Extergem ingeschakeld in de activistische propagandawerking; als voltijds, bezoldigd medewerker van het relatief goeddraaiende activistische Centraal Vlaams propagandabureau (CVP) met o.a. Arthur Faingnaert, René de Clercq, Richard de Cneudt, Jacob Lambricht en Hector Plancquaert. had hij vanaf de lente van dat jaar de leiding van de afdeling Volksvergaderingen. Vader Benoit Van Extergem, voor de oorlog kleermaker, kreeg een baan als bode