Er zijn dagen van de tuberculosepatiënten, van de bedreigde olifanten, van de middenstand. Er is de wereld nierdag, de wereld astmadag, de internationale vrouwendag (8 maart), de dag van de vrijwilliger, de anti- tabaksdag, enz, enz. Deze en nog veel meer dagen zijn lovenswaardige initiatieven. Wat nooit in de lijstjes en in de media voorkomt is de Werelddag van het stakingsrecht, telkens op 18 februari. Tijd om er even aandacht aan te besteden.Wie staakte werd in de gevangenis geworpen
Bij de opkomst van het Belgische industrieel kapitalisme werd er alles aan gedaan om de organisatie van het proletariaat te verbieden. De wet Le Chapelier van 1791 stelde dat iedere samenscholing van arbeiders verboden was omdat dit inging tegen de “vrije uitoefening van de nijverheid en de arbeid”. De vrijheid van ondernemen was absoluut en stond tegenover het recht van de arbeiders in de ondernemingen om zich te organiseren. Iedere overtreding in die richting werd zwaar bestraft met ontslag, gevangenis en inschrijving op een zwarte lijst. Onder Napoleon werden, in het Strafwetboek van 1810,de bepalingen behouden om de organisatie van arbeiders in de fabrieken te verbieden. Het Voorlopig Bewind in België in 1830 stelde zeer liberale grondwet op. Eén van de bepalingen was de opheffing van de beperkingen de vrijheid van vereniging. Dertig jaar later, met de wet van 3 november 1866, trachtte de wetgever een verzoening tot stand te brengen tussen de nog steeds absoluut opgevatte vrijheid van arbeid en ondernemen en het recht collectief op te treden om beroepsbelangen te verdedigen. Door deze wet van 1866 werden de artikelen 145 en 146 van het Napoleontisch strafwetboek opgeheven die een verbod van vereniging in inhielden, het werk te stoppen, in de werkplaatsen t eblijven na de werkuren en in het algemeen het werk te schorsen, te beletten of te bemoeilijken. In bewuste artikelen werd ook een verbod opgelegd tegen de patroon tot opstand aan te zetten. Maar tegelijk werd in die wet van 1866 een nieuw artikel 130 in het strafwetboek ingevoerd. Dit artikel bepaalde dat de minste morele of fysieke dwang, alsook de samenscholingen bij de fabrieksgebouwen of bij de gebouwen van de werkgever strafbaar zijn. M.a.w. stakersposten bleven strafbaar waardoor efficiënte vakbondsacties onmogelijk waren.
Voor en na stakingen grote massameetings
Na een 50 jaar strijd van de arbeidersbeweging, en ook onder invloed van revolutionaire bewegingen in Europa. Deze wet van 1921 erkende vrijheid van vereniging. Stakingsleiders konden niet meer ontslagen worden of in de gevangenis terecht komen. Maar toch bleef deelnemen aan een staking niet zonder gevolgen. De wet van 1921 erkende nog niet het stakingsrecht.
Het is na de diepe crisis van de jaren dertig, de eruit voortkomende opkomst van fascisme en zijn nederlaag na de tweede wereldoorlog, plus de sterke aanwezigheid van links in Europa, dat in 1948 de opvattingen rond het stakingsrecht in positieve zin aan het verschuiven zijn. De opvatting begint door te dringen dat een staking de arbeidsovereenkomst opschort en niet vernietigt. Staken werd tot dan beschouwd als het eenzijdig en onrechtmatig beëindigen van de arbeidsovereenkomst. Dat blijkt ook uit de arbeidswetgeving waar in artikel 11ter over de arbeidsovereenkomsten wordt gesteld dat een vaste werknemer niet kan vervangen worden wanneer diens arbeidsovereenkomst is geschorst omwille van staking of lock-out.
In 1967 volgde het Hof van Cassatie deze redenering. Er werd echter een onderscheid gemaakt tussen een geoorloofde en ongeoorloofde staking. In 1967 was er dus nog niet echt sprake van een absoluut stakingsrecht. Vermits in bepaalde gevallen staken toch nog beschouwd werd als een dwingende reden om iemand te ontslaan. Vijftien jaar later in 1981 was een arrest van het Hof van Cassatie duidelijk in verband met het ontslag van syndicaal afgevaardigde Miel De Bruyne bij het Antwerpse petroleumbedrijf SIBP. Elke staking wordt sindsdien beschouwd als een wettige schorsingsgrond van de arbeidsovereenkomst en beschikt de patroon niet meer over de mogelijkheid om een stakende werknemer te ontslaan om dwingende redenen ongeacht dit een spontane of een reguliere door de vakbonden erkende staking betreft. In wat vooraf ging gaat het om de private sector en niet om openbare diensten waar specifieke regelingen zijn getroffen (voor meer informatie cfr. Celine Luwaert, Masterproef Rechten aan de Universiteit te Gent “van stakingsrecht naar stakingswet”, 2011-2012)
De evolutie van staken als een criminele daad tot de staking als recht heeft dus meer dan 100 jaar geduurd, en niet zonder druk en de groeiende macht van de arbeidersbewegin. In wat volgt willen we enkel voorbeelden van stakingen geven die effectief als motor van sociale vooruitgang en invloed van de arbeidersklasse waren.
Stakingen in België
De collectieve actie in de vorm van stakingen is één van de meest scherpe voor de machthebbers op bedrijfsvlak, op inter sectorieel vlak, op politiek vlak tot en met de revolutionaire staking. Is België een stakingsland? Volgens het Institut der deutschen Wirtschaft (IW) in Keulen zijn er in België gemiddeld jaarlijks 79 stakingsdagen per 1.000 werknemers. Het IW maakt jaarlijks een vergelijking tussen de 22 Oeso-landen. Frankrijk voert de rangschikking aan met 123 stakingsdagen per 1000 werknemers. Nrs 2 en 3 zijn resp. Denemarken met 118 en Canada met 87 stakingsdagen per 1.000 werknemers. België komt vierde. In de meeste Europese landen is er een stijgende trend tussen 2006-2015. In Europese landen zijn er ook meer gepolitiseerde protestacties. Wereldwijd dalen het aantal stakingsdagen. Het IW zegt dat internationaal vergelijken moeilijk is. In bijv. Griekenland en Italië zijn er geen statistieken beschikbaar, hoewel we allemaal weten dat het daar regelmatig stevig rommelt. In Duitsland en de VSA worden de acties en stakingen van minder dan 24 uur niet meegeteld,enz.
Wat we zeker weten is, dat België een rijke geschiedenis heeft van collectieve acties en stakingen en een grote deelname eraan, vaak met duidelijke sociale en politieke doelstellingen. Vandaag in 2018 zijn de vakbondsorganisaties de enige organisaties die in staat zijn tienduizenden mensen te mobiliseren voor sociale/en of politieke eisen. Tot grote ergernis van rechts conservatieve krachten en natuurlijk het patronaat die het nooit een goed moment vinden om te staken. Maar hun agressiviteit is de jongste jaren sterk toegenomen.
Historisch overzicht
Een overzicht van de grootste stakingen maakt duidelijk dat de arbeiders, bedienden, ambtenaren, mannen en vrouwen, bereid zijn actie te voeren voor hun rechtmatige sociale rechten, tot vandaag in 2018.
In 1886 werd de eerste algemene staking georganiseerd, één jaar na de oprichting van de Belgische Werkliedenpartij (BWP) naar aanleiding van de herdenking van de Commune van Parijs, (foto links) een revolutionaire regering, die met duizenden doden in bloed werd gesmoord op 28 mei 1871. De Belgische regering reageerde met repressie en er vielen doden. Toch werd nadien een beperkte sociale wetgeving goedgekeurd.
In 1893 roept de BWP op tot een algemene staking als gevolg van het afwijzen van het algemeen stemrecht door het regime. De staking eindigde met een compromis op 18 april 1893 met de goedkeuring van het algemeen- meervoudig – stemrecht.
In 1902 riep de BWP andermaal op tot een algemene staking voor het enkelvoudig algemeen stemrecht. Er vielen in Leuven zes doden.
- 1913. De BWP staakt andermaal voor het enkelvoudig stemrecht. De rechtse katholieke meerderheid wees een grondwetswijziging af. Gevolg algemene staking. Door de wereldoorlog zou het nog tot 1919 duren eer het enkelvoudig algemeen stemrecht werd
In 1936 begint in de Antwerpse haven een staking van de dokwerkers die zich als een olievlek uitbreidde. Op het hoogtepunt staakten er 500.000 arbeiders. Het doel van de staking: sociale rechten waaronder het wettig minimumloon en zes dagen betaalde vakantie.
In 1950 naar aanleiding van de terugkeer van koning Leopold III naar België, brak sociale onrust uit (foto rechts), vooral in Wallonië. In Grace Berleur werden 4 arbeiders doodgeschoten. België stond op de rand van de burgeroorlog. Eind juli 1950 waren er 500.000 stakers. Onder druk van de stakingen en de politieke machtsverhoudingen en de macht van links werd Leopold III tot aftreden gedwongen op 1 augustus en deed hij troonsafstand ten voordele van zijn zoon Boudewijn.
De Koningskwestie: stakingen en betogingen brachten België op de rand van een burgeroorlog.
- Onder impuls van het ACV werden grote stakingen en acties georganiseerd in 1955 voor de 5-dagenweek. Na een principeakkoord werd de staking beëindigd. Het zou nog tot 1965 duren eer de 5-dagenwerkweek wettelijk werd vastgelegd.
1960-1961-winterstaking tegen de door de rechtse regering van Gaston Eyskens (CVP) en liberalen gelanceerde Eenheidwet die vier miljard besparingen voorzag op pensionen en werkloosheidsuitkeringen. Het ACV deed niet mee, maar toch staakten één miljoen arbeiders, bedienden en ambtenaren. In Wallonië werd de roep op autonomie o.l.v. de syndicale leider André Renard massaal gesteund. De Eenheidswet werd goedgekeurd. Maar de rechtse regering werd electoraal afgestraft, nadien kwam een travaillistische regering o.l.v. Theo Lefèvre aan de macht.
- Nationale staking van het ABVV tegen de sociale afbraak. Op 22 februari 1982 werd in Poupehan door de CVP-ACV-top in het buitenverblijf van de gouverneur van de Nationale Bank en ACW-man, Alfons Verplaetse, samen met Jef Houthuys, voorzitter van het ACV, Detremmerie( ACW) en eerste minister Wilfried Martens een devaluatie van de Belgische frank voorbereid ( mede ook onder druk van Washington).
- Grote staking tegen de opmaak van de begroting 1984 waarin de Openbare Diensten zwaar worden aangepakt. In september was er een algemene staking van alle openbare diensten.
- Tegen de besparingen van de rechtse regering Martens- Guy Verhofstadt. Het St-Annaplan van begrotingsminister Verhofstadt voorzag 200 miljard besparingen. Vooral in het onderwijs en de openbare diensten. Op 21 mei was er een algemene staking en op 31 mei waren er in Brussel 250.000 betogers. Najaar 1992. Na de recessie van 1992 en onder druk van het nieuwe Verdrag van Maastricht (begrotingstekort maximaal 3%) kwam premier Jean Luc Dehaene met een besparingsplan van 500 miljard dor de uitholling van de index, een loonstop als belangrijke elementen van een Globaal Plan. Op 15 november was er een actiedag in gemeenschappelijk vakbondsfront. Het sociaal overleg leverde niks op en als gevolg hiervan werd op 26 november een nationale 24-urenstaking georganiseerd. Op 11 oktober 2005 stelde de paarse regering Verhofstadt het zogenaamde Generatiepact voor. Doel was meer mensen aan het werk te krijgen en hen langer te doen werken. De vakbonden keurden het pact eensgezind af en gingen over tot interprofessionele acties. Op 7 oktober 2005 was er een algemene staking van het ABVV en op
28 oktober was er een algemene staking in gemeenschappelijk vakbondsfront.
Prof. Dr. Gita Deneckere maakte ooit een doctoraal proefschrift (UGent, 1994) over de sociale strijd onder de titel “Sire, het volk mort, collectieve actie in de sociale geschiedenis van België”. Ze wijst op het grote belang van de sociale actie, waaronder stakingen. “De effectiviteit van de collectieve actie moet gezocht worden in de angst die straatagitatie de politieke elite inboezemt. De machthebbers slaagden er nooit in het protest te negeren, ook al dienen ze de schijn van ongenaakbaarheid hoog te houden. Het is echter onloochenbaar dat de politieke elite tijdens de bestudeerde momenten, telkens machtsverlies leed. Het ordeverstorend karakter van collectieve actie zorgt ervoor dat de “onmondigen” sporen hebben achtergelaten van hun actieve rol, vaak zelfs in het spelen van een hoofdrol in het maken van geschiedenis”.
2018: Terug naar de tijd van toen?
Tientallen jaren strijd voor de decriminalisering van het stakingsrecht en de opname ervan in de arbeidswetgeving maakt dat het bijna cultureel erfgoed is geworden. Zodanig dat zelfs de grootste vijanden van de collectieve actie voor sociale vooruitgang in patronale en rechts-conservatieve middens, het alsnog niet over hun lippen durven krijgen dat ze tegen het stakingsrecht zijn. Hoewel hun vrienden in het verleden Rijkswacht loslieten op stakers en er doden vielen onder de kogels. Nee, zeggen rechtse en patronale krachten, met de hand op het hart, dat ze niet tegen het stakingsrecht zijn.
Tot er gestaakt wordt. De “voorstanders” van het stakingsrecht willen minimale dienstverlening om dat recht uit te hollen, ze sturen deurwaarders naar stakers, ze grijpen eenzijdige beschikkingen aan, met als excuus het vrij verkeer en het recht op werk garanderen. Zij die het recht op werk zou graag zien, zijn dezelfde groepen die verveeld de andere kant opkijken en spreken van het “noodlot” of van de “creatieve destructie” als een multinational zoals recent Carrefour honderden of duizenden mensen ontslaat om de winsten te vergroten. Het recht op werk bijv. van de Carrefour werknemers wordt dan versmald tot het recht op een zoektocht naar werk. Het ergste aller verwijten naar de stakers voor de rechterzijde en het patronaat is, dat het een “politieke staking” betreft. Het is voor die middens onaanvaardbaar om aan politiek te doen buiten het stemhokje.
Niks staat definitief in de stenen gebeiteld
Vandaag lijkt voor sommigen alles verworven, zelfs voor sommigen die zichzelf ‘progressief’ noemen. Vele kleinburgers denken dat staken dient om anderen op stang te jagen, als amusement. Ze denken dat er voor het plezier gestaakt wordt en dat de stakers overwegend hooligans, nietsnutten zijn. Ze vergeten dat stakers geen inkomen hebben en alleen kunnen terugvallen op een stakersvergoeding.
Niks staat definitief gebeiteld in de stenen, kijk naar de meer dan honderd jaar sociale strijd (zie boven). Vandaag staan, onder de heerschappij van de neoliberale plutocratie, essentiële verworvenheden op de helling. Neem bijvoorbeeld de 8-urenwerkdag. Met de wet Peeters van de regering Michel gaat die 8-urendag verloren door de annualisering (het op jaarbasis berekenen van de arbeidsduur). De minister van Pensioenen is het wettelijk pensioen met de grond gelijk aan het maken door hervormingen en leugens. Er zal, als het van deze regering afhangt, harder, langer moeten gewerkt worden voor een lager pensioen.
Het stakingsrecht wordt vandaag voortdurend bedreigd door ideologische dezelfde krachten die in de 19e en de 20e eeuw rijkswacht en leger op stakers afstuurden. De vakbonden vragen zich af n.a.v. de Werelddag van het Stakingsrecht waarom rechts de vakbonden en hun actiemiddelen zo haat? De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) geeft het antwoord. De IAO: “Door zich te verenigen en actie te voeren, bereiken werknemers een meer evenwichtige machtsrelatie met de werkgevers. Het geeft de vakbondsleden en militanten ook de kracht om te onderhandelen over een billijk aandeel in de opbrengsten van hun werk”.Patroons en hun liberale, rechts conservatieve vrienden houden ervan dat de werknemer als individu met hen te doen heeft, dat maakt hun macht absoluut en de zwakte van werknemers optimaal. Als werknemers zich organiseren dan maken ze een vuist, vormen ze een macht. Daarom haten de rechtse tegenstanders de vakbonden.
Sterke vakbonden voor stoppen slavernij en kinderarbeid (zie foto)
Bij gebrek aan sterke vakbonden worden 152 miljoen kinderen wereldwijd gedwongen te werken tegen hongerlonen voor de winsten van enkelen. En is de slavernij een groeisector, met vandaag 50 miljoen slaven. Daarom worden elk jaar tientallen vakbondsleden gevangen gezet of vermoord die daartegen ingaan. Het recht op waardig werk is nog minder verworven dan het stakingsrecht. Velen Vlamingen zeggen dat ze dat allemaal wel weten. Maar in een kleinburgerlijke, individualistische maatschappij is dat een ver van bed show, ten onrechte. Immers, de lage lonen, slavernij maakt goedkope kleding, goedkope landbouwgewassen, in verre landen die we hier consumeren. In die landen genieten slaven, kinderen en lage loonwerkers niet d e bescherming van vakbonden, organisaties die kunnen actie voeren en staken voor sociale bescherming, welvaart en democratische inspraak.
Is het toeval dat de volkswelvaart het hoogst is in landen met sterke vakbonden die onderhandelen, maar ook actie voeren en staken en dat die landen tegelijk aan de top staan qua economische ontwikkeling, zelfs als dit binnen een kapitalistisch kader is? We moeten ons van de illusie ontdoen dat democratie beperkt is tot het ritueel van om de zoveel jaren naar de stembus te gaan. We moeten nog meer energie stoppen in de strijd buiten de verkozen organen. Het stakingsoverzicht bewijst dat sociale vooruitgang er nooit zou gekomen zijn zonder strijd en stakingen buiten de verkozen organen.
Staken is een onderdeel van een breed actiepakket voor democratie en sociale vooruitgang. Vandaag gaat het niet alleen over de sociale strijd in de bedrijven en openbare diensten, maar ook om het ontmaskeren van bijvoorbeeld dierenmishandeling in de slachthuizen, het bedriegen van de consumenten in voedingswaren, de acties tegen de ingecalculeerde slijtage van producten, de kritiek op ideologische verhalen van de elite in de pers en de media om de mensen te misleiden, te atomiseren en angst aan te praten (terrorisme bijv.), de acties voor de vrede door de strijd tegen het blijvend gevaar van kernwapens, enz. enz.
