De Vlaamse regering heeft sinds 2014 door de zesde staatshervorming, de bevoegdheid over de ouderenzorg, in 2018 met volle bevoegdheid. Zij werkt aan een nieuw plan. Gaat dit de schrijnende toestanden van vele ouderen verbeteren? Er is iets fundamenteel mis als één van de meest kwetsbare groepen onder ons, de ouderen, in toenemende mate voorwerp worden van slechte voeding, verwaarlozing terwijl ze te weinig inkomen hebben om de rusthuisfactuur te betalen en er te weinig deskundig personeel is, dat niet de zorg kan geven die de ouderen verdienen.
Vlaanderen is sinds de zesde staatshervorming sinds 1 juli 2014 bevoegd voor de residentiële ouderenzorg. De Vlaamse regering gaat nu over centra voor kortverblijf, dagverzorging, de regering is bevoegd voor de programmering met de erkenning en toezicht van de instellingen, de zorgfinanciering, het prijzenbeleid. Na een overgangsperiode neemt de Vlaamse regering de fakkel volledig over in 2018. De Vlaamse regering heeft de intentie om tegen 2018 volgend jaar, een nieuw organisatie- en financieringsmodel voor de ouderenzorg te ontwerpen, inclusief een nieuw prijzenbeleid. Vorige week kondigde de minister van Welzijn Jo Vandeurzen (Cd&V) de intentie aan dat de prijs van een rusthuiskamer niet mag stijgen voor de bejaarde mens. De sector ziet deze regels niet zitten. Even belangrijk is dat de sector zoals Jo Vandeurzen toegeeft jarenlang ondergefinancierd is, (wat de verantwoordelijkheid van de zuilen, zijn partij en andere centrumpartijen verpletterend maakt na decennia regeringsdeelname). Er is dus onvoldoende geld beschikbaar gesteld gedurende decennia waardoor ondanks alle inspanningen van het personeel de oudere mensen niet de zorg krijgen waarop ze na een leven lang werken, belastingen betalen, een gezin uitbouwen, recht hebben. Om die historische achterstand in te halen zou dit jaar alleen al 120 miljoen euro extra naar de rusthuizen moeten gaan.
Analyse rusthuisfactuur
Vanuit welke toestand vertrekt de Vlaamse regering? De socialistische mutualiteit “Bond Emiel Moyson” heeft in maart 2016 een uitgebreide studie gepubliceerd in de Rusthuisbarometer ( in pdf op internet) rond de centrale vraag: Wat kost een verblijf in het rusthuis en wat beïnvloedt dit bedrag? Een onderzoek dat voor het eerst werd uitgevoerd op basis van de factuurgegevens van 2.553 personen waarvan 1.323 in Vlaanderen. In totaal zijn er in Vlaanderen zo’n 800 woonzorgcentra waarvan er 208 openbaar zijn, 450 in handen van vzw’s (non-profit) uit vnl. de katholieke zuil en 137 privé tehuizen met winstdoeleinden. De meeste instellingen kunnen rekenen op deskundig en gemotiveerd personeel. Er hoeft dus nog geen catastrofen verhaal verteld te worden. Maar er zijn een aantal trends die weinig goeds voorspellen voor de toekomst. Zo zijn de private woonzorg tehuizen, de vzw’s (vnl. van de katholieke zuil) en de op winstbejag drijvende tehuizen een pak duurder dan de Openbare centra (OCMW’s).
De socialistische mutualiteit komt tot volgende vaststellingen. Gemiddeld is Vlaanderen het duurst in vergelijking met Wallonië en Brussel. In Vlaanderen komt de studie tot het cijfer van gemiddeld 1.595 euro per maand (met een dagprijs van 1.488 euro en 107 euro aan supplementen). Volgens de eigendomsverhoudingen zijn de private tehuizen het duurst (vzw’s en commerciële met resp. 1.637 en 1.612 euro per maand) tegenover de openbare instellingen 1.534 euro per maand. In Brussel hetzelfde. De private(vzw’s en commerciële) kosten er resp. 1.756 en 1.500 euro per maand, de openbare woonzorgcentra in het Brusselse: 1.362 euro. De socialistische mutualiteit komt na de uitgebreide studie tot de conclusie dat “wanneer we de totale kost van het rusthuisverblijf afzetten tegenover het totaal beschikbaar inkomen van alleenstaande 80-plussers (de overgrote meerderheid rusthuisbewoners), dan stellen we vast dat drie vierde van de ouderen over onvoldoende inkomen beschikken om de rusthuisfactuur te betalen. Indien we ervan uitgaan dat de ouderen met de laagste inkomens ook in de goedkoopste rusthuizen verblijven en omgekeerd, dan stellen we vast dat in Vlaanderen de 50% ouderen met de laagste inkomens 279 tot 297 euro per maand tekort komen om het rusthuisverblijf te betalen. Slechts weinig mensen komen toe om hun rusthuisfactuur te betalen. Zo bedraagt een inkomen voor mannen met een pensioen als alleenstaande voor een loopbaan als eenvoudige werknemer, gemiddeld 1.075 euro per maand. Voor vrouwen is dat 776 euro per maand. Een ambtenarenpensioen is over het algemeen wel voldoende om de rusthuisfactuur te betalen (gemiddeld 1.884 euro voor vrouwen en 2.505 euro voor mannen). Ouderen die onvoldoende inkomen hebben kunnen aanspraak maken op inkomensgarantie voor ouderen. Het maximumbedrag is 1.032 euro per maand, wel vermindert met de bestaansmiddelen van de persoon. Ook is er een recht op een maandelijkse tegemoetkoming vanuit de verplichte zorgverzekering van 130 euro. De laagste pensioenen kunnen ook aanspraak maken op de THAB of Tegemoetkoming Hulp aan Bejaarden. Het bedrag is afhankelijk van de zorgbehoevendheid en het inkomen van de persoon. Het bewonersaandeel in de totale factuur is volgens de berekeningen van de studie in totaal 2,18 miljard euro uit eigen zak te betalen voor hun verblijf in het rusthuis (exclusief supplementen is dit nog veel meer). De inbreng van de sociale zekerheid bedraagt gemiddeld zowat 60 euro per dag tegenover gemiddeld 46 euro per dag voor de rusthuisbewoner. Dit alles exclusief de bouwkost, animatiefunctie, eventuele tussenkomst van lokale overheden. De rusthuisfacturen zijn te hoog.
Voorstellen
Wat stelt de mutualiteit voor? De overheid moet investeren in zorg. Door de vergrijzing in Vlaanderen zal de ouderenzorg extra investeringen vergen (zowel thuis- als residentiële zorg). Wat ons inziens één van de belangrijkste prioriteiten is die de mutualiteit voorstelt is de woon- leef- en zorgfunctie duidelijk op te splitsen. Net zoals voor thuissituaties moet hier ook de bejaarde zelf betalen, mits sociale correcties. In de rusthuizen moeten de zorgkosten solidair gefinancierd worden in functie van de zorgbehoefte, met een maximumfactuur. Er moet een strikte prijzencontrole komen op basis van objectieve criteria en de ouderen beschermen tegen prijsverhogingen. Van groot belang is ook dat er maatregelen komen voor een rationeel gebruik van geneesmiddelen. En vooral: ervoor zorgen dat alle ouderen over voldoende inkomen beschikken door leefbare pensioenen en een einde aan de armoede maken bij de ouderen. Volgens de Vlaamse armoedebarometer 2016 leeft 10% van de Vlaamse bevolking in armoede, niet moeilijk met één van de laagste wettelijke pensioenen in West-Europa. Van alle mensen in armoede is één op vier 25% ouder dan 65 jaar! Dat een grote groep bejaarden onvoldoende inkomen hebben om hun rusthuisfactuur te betalen toont aan hoe groot de gaten zijn geworden in de welvaartsstaat, na dertig neoliberaal beleid van de centrumlinks en –rechtse politieke elites. Boven vermelde cijfers geven een clean, emotieloos beeld van de wantoestanden die vermelde cijfers verbergen.
Privaat winstbejag incompatibel met de ouderenzorg
Maar de cijfers verbergen drama’s. In journalistieke bijdragen, de acties van personeel en vakbonden (de ‘witte woede’) wordt daar telkens op 
gewezen. De meest recente reportage was deze van het VRT-Pano programma. Ze droeg de titel “Undercover in de zorgfabriek” van journaliste Lina Nasser. De kijker kon niet onberoerd blijven bij het zien van zoveel materiële en psychische ellende. Uit de reportage blijkt dat de zorg voor de oude dag een business geworden is. Rusthuisbedden zijn een droombelegging. Ons huidige zorgmodel dreigt te degenereren tot een inhumaan, gecommercialiseerd model. Er zijn enkel grote spelers in omringende landen en Vlaanderen actief. Armonea met 5.000 personeelsleden en 10.000 gepensioneerden bereikt een omzet van 400 miljoen euro. In Europese context is Armonea een kleine jongen. Orpea is een beursgenoteerde Franse multinational die ook in ons land acief is en een omzet heeft van 2 miljard euro. Het beursgenoteerd bedrijf Agea koopt via zijn vastgoedfonds AG Real Estate het ene rusthuis na het andere op. De rendementen en de financiële producten in commerciële rusthuizen zijn een groot succes. Met opbrengsten van 5-6 procent. Minder uitgeven aan de oude mensen levert meer winst op. Aasgieren wachten tot de prooi dood is. In de rusthuizen niet. Laat de oudjes maar wat langer met een vuile pamper zitten, omdat er te weinig personeel is wordt de bejaarde emotioneel en affectief verwaarloosd, om ze kalm te houden geef hem kalmeringsmiddelen, en met goedkoop voedsel worden de oudere mensen die gans hun leven werkten, een gezin doorbrachten vernederd als uit te buiten objecten. De manager van een commerciële rusthuisketen die met zijn luxe Maserati sportwagen op de parking komt “aangevlogen”, komt niet aangereden om te controleren hoe goed de kwaliteit is van de zorg voor bejaarden, maar of de lokale directeur zijn winstmarges behaalt. En wat doet de Vlaamse politieke klasse van centrumlinks tot centrumrechts die al jaren de stuurknuppel van het overheidsbeleid in handen heeft? Ze bespaart, ze trekt zich terug uit de welvaartsrol die ze tientallen jaren lang heeft opgebouwd, ze privatiseert, ze desinvesteert, ze laat fiscale onrechtvaardigheid bestaan, inbegrepen het bestaan van belastingparadijzen. De politieke klasse speelt met de privé investeerders een één tweetje: ze trekt zich terug, of investeert te weinig volgens de groeiende behoeften. En dan roept ze de reddende engelen uit de private sector. Om hun financiële gaten te dichten gaan de overheden in op aanlokkelijke overnamevoorstellen van de privé sector. Sinds 2009, na de financiële crisis die enorm zwaar weegt op de overheidsbudgetten, infiltreren de private investeerders in de rusthuissector. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het aandeel bedden in de publieke instellingen (OCMW’s) gevoelig achteruit gaat.
Een dokter in de bejaardenzorg Dr. Mark Huylebroeck onderzocht alle bewoners van een rust- en verzorgingstehuis in het Brusselse. Hij komt tot de vaststelling dat 20 procent van de bewoners goed gevoed is, nog eens 20 procent is ronduit ondervoed, en 60 procent balanceert aan de rand van de afgrond. De dokter weet ook waarom. “In de meeste rusthuizen mag het eten niet meer dan 4 euro kosten. Niet per maaltijd, maar per dag”. Dr. M. Huylebroeck verwijst naar het weekmenu. In zeven dagen tijd: vier keer geen groenten, wel drie keer gehakt. Dat is goedkoop en makkelijk, want de overschotten kan men recycleren. Hij kent 26 rusthuizen die deel uitmaken van een privé holding. Deze hanteert een centraal aankoopbeleid. Het is van uit hun oogpunt makkelijk één container appelen te bestellen en te verdelen. Maar oude mensen met een gebit of zonder tanden kunnen geen harde appelen bijten. Zo werkt de zorg niet zegt de dokter (Humo, 6 juni 2017). Als de privé investeerders een redelijk deel van hun belastingen betalen op hun winsten in de zorgsector en boven water komen met hun verstopte gelden in belastingparadijzen, dan zou al een heel eind kunnen gereden worden naar een kwalitatief ouderenzorgbeleid aangepast aan de huidige behoeften.
Zorg aan oude mensen in de woonzorgcentra is geen koopwaar, daar speel je niet mee op de beurs of daarop bespaar je niet als overheid. Het privaat winstbejag moet uit de ouderzorg verbannen worden. Nergens is zo duidelijk dat de individuele problemen van de oude mensen in de zorgcentra verbonden zijn met collectieve, maatschappelijke keuzes. De Vlaamse regering die een nieuw prijzenbeleid en organisatiemodel wil invoeren in 2018, houdt daarmee best rekening. Zal zij de historische onderfinanciering willen/kunnen rechttrekken? Of zal de regering daarin een aanleiding zien om de ouderenzorg verder te commercialiseren?
