Overbevolking

Overbevolking wordt vaak als verklaring gegeven voor de klimaatcrisis. Die uitleg is populair bij het volk. Je hoeft er niet veel bij na te denken: stop met veel kinderen te maken, vooral in het Zuiden en het klimaat is gered. Ook politici en intellectuelen in Vlaanderen ‘bezondigen’ zich aan dit gemakkelijk discours.

Het  thema van de overbevolking is een oud zeer, dat bestaat voor de klimaatverstoring. Zowel bij het volk als respectabele intellectuelen, ook in Vlaanderen, lijkt de theorie van de overbevolking  veel zo niet alles bepalend als verklaring voor de klimaat- en milieuproblemen vandaag.

Het spook van Malthus  

De discussie over overbevolking is een oud zeer. Thomas Malthus  (1766-1834) was een Engels econoom in de 19e eeuw. Malthus’ basisgedachte is bekend: de groei van de menselijke bevolking is exponentieel (volgens de serie 1, 2, 4, 8, 16, 32,enz.), maar de voedselproductie lineair (1,2,3,4,5, 6 enzoverder). De bevolking groeit dus altijd sneller dan voedselvoorraad. Wat immense armoede, epidemieën, sterften,  en ellende veroorzaakt, wat  volgens  Malthus goed is om het “natuurlijk evenwicht” te herstellen. Daarom pleitte hij tegen elke maatregel om het harde lot van de armen te verlichten,  en was hij een fervent tegenstander van de armenwetten. Vandaag in 2020  heersen er in conservatieve middens dezelfde opvattingen van de 19e eeuw waarin armen zelfs gecriminaliseerd worden. Het is de tijd van Charles Dickens’ sociale romans (foto) en het barbaarse Manchester- kapitalisme in Engeland in de 19e eeuw. Maar Malthus’ tijd was ook de tijd van Karl Marx. Marx ging in polemiek met Dhr. Malthus. Marx verweet Malthus dat hij overbevolking voorstelde als van alle tijden en culturen. Terwijl het volgens hem om een specifieke situatie gaat die niet los kan gezien worden van de maatschappelijke verhoudingen. K. Marx: “Mensen lijden geen honger, of zijn niet arm omwille van overbevolking maar omdat ze in een klassenmaatschappij leven”. Hij noemde Malthus de ideoloog van de bezittende klasse.

Overbevolking in het Zuiden

Wie over overbevolking spreekt denkt in de eerste plaats aan het Zuiden. De bevolkingsgroei zou in de eerste plaats voorkomen in het Zuiden, in de geïndustrialiseerde landen is die groei al jaren stabiel.  Om dat fenomeen te verklaren gebruiken demografen de hypothese van de demografische transitie. Het is een lang proces waarin de bevolking evolueert van een hoog geboorte- en sterftecijfer naar een laag sterfte- en geboortecijfer. In het Zuiden blijven de geboortecijfers hoog, en dalen de sterftecijfers. Barry Commoner, een bekende Amerikaanse ecologist, ligt de oorzaak hiervan bij het (neo-) kolonialisme. Hij noemt dat neokolonialisme zelfs een vorm van ‘demografisch parasitisme’ of het feit dat de geïndustrialiseerde Westerse wereld zijn bevolking kon stabiliseren niet alleen door betere gezondheidszorg, hygiëne, voeding en onderwijs, maar mee werd mogelijk gemaakt door de uitbuiting van de derde wereld. Tegelijk zet de armoede een rem op de eigen demografische transitie van het Zuiden zoals in Afrika bijv.(foto). Dat de bevolking in het globale Zuiden zo snel groeide kan niet worden begrepen zonder de rol van het Westers imperialisme te verstaan. Dat bepaalde niet enkel de verdeling van de rijkdom over de planeet, maar ook die van de bevolking en haar groei. Het resultaat is: accumulatie van rijkdom in het Noorden en van veel mensen in het Zuiden. Commoner zet ook Malthus’ analyse op zijn kop. Een sterke bevolkingsgroei is niet de oorzaak van armoede, maar het gevolg ervan. Veel kinderen worden in arme gebieden als een vorm van sociale zekerheid beschouwd, bij afwezigheid van een georganiseerde sociale bescherming op het niveau van de staat. De uitzondering bevestigt hier de regel met Cuba als voorbeeld. Daar heeft de demografische transitie zich volledig voltrokken. Dit als gevolg van betere opvoeding en gezondheidszorg, tewerkstelling, waarin de positie van de vrouw fel verbeterde (foto). De demografische transitie is dus nauw verbonden met sociale verandering en politieke conflicten.

Op het eerste zicht lijkt er een verband tussen bevolkingsaangroei en ecologische vernietiging: beiden namen in de voorbije decennia op wereldschaal tegelijk sterk toe. Maar dat wil niet zeggen dat het ene uit het andere voortkomt. Tussen ijsjes eten en het smelten van asfalt lijkt er een verband, maar dat wil niet zeggen dat ertussen een verband bestaat. De gemeenschappelijke factor is het warme weer op een hete zomerdag. Bij de ecologische crisis is dat het mondiaal neoliberaal kapitalisme. Economische groei is relatief onafhankelijk van de bevolkingsgroei. Zelfs als de bevolkingsgroei morgen zou stabiliseren, dan is de ecologische crisis daarom niet gestopt, want de economie draait onverbiddelijk door. Op dezelfde manier is er geen oorzakelijk verband tussen bevolkingsdichtheid en ondervoeding. Japan is het dichtstbevolkte land ter wereld, ondervoeding bestaat er niet. Brazilië is één van de grootste uitvoerders van voedsel ter wereld, en toch hebben miljoenen Brazilianen honger. In de VS wordt voldoende voedsel geproduceerd om elke Amerikaan acht maaltijden per dag te bezorgen. Toch lijden 40 miljoen Amerikanen honger, of leven in voedselonzekerheid. Als er honger is dan is dat omdat mensen geen toegang hebben tot (gezond) voedsel. Tussen de ecologie van de aarde en het aantal mensen staan de structuren van het mondiaal kapitalisme.  Het overbevolkingsdiscours dreigt samen te vallen met de klassentegenstellingen: de rijken zullen zeggen dat er te veel volk op de wereld loopt, zeker in het Zuiden. Maar hiermee dreigt een groot deel van de schuld en de oorzaak van de klimaatverstoring afgewenteld te worden op de arme zuidelijke volkeren, vrouwen, migranten, uit het Zuiden ( bron: De mythe van de groene economie, 2012, Anneleen Kenis en Matthias Lievens).

Ecologische voetafdruk

Velen spreken over de bevolkingsexplosie als oorzaak voor de aantasting van de draagkracht van onze planeet. Maar er is zoiets als onze levenswijze, ons consumptiepatroon. Vandaag noemt men dat de ecologische voetafdruk.  Die afdruk gaat dan over de hoeveelheid grond, water, groen, die nodig zijn voor consumptie. De draagkracht hangt naast het bevolkingsaantal ook af van de stand van de technologie en het soort consumptiemodel. Een gemiddelde Amerikaan heeft 250 maal de voetafdruk van een Afghaan. Een Amerikaan zal dus de draagkracht van de aarde veel meer belasten dan de Afghaan. Voor éénzelfde belasting van 250 Amerikanen, mogen er 250 Afghanen leven voor één Amerikaan. Daarbij moeten we ook weten dat er in rijke landen zoals België, mensen zijn met een hoge voetafdruk en minder rijken tot armen met een lage voetafdruk. Of in landen van het Zuiden leven miljoenen met gemiddeld een lage voetafdruk en leven er mensen van de elite  met een hoge ecologische voetafdruk. De daling van de gemiddelde voetafdruk kan alleen gevraagd worden van de rijke landen, en dan nog van het deel van de bevolking dat in grote luxe leeft (foto). Het is dus onaanvaardbaar aan de armsten, waar ook in deze wereld, met de kleinste ecologische voetafdruk, de grootste inspanningen te vragen

Prof. Piet Boussemaere, docent Geschiedenis en Klimaat aan de Vives Hogeschool in Brugge, stelt dat de bevolkingsaangroei slechts voor een klein deeltje verantwoordelijk is voor de stijging van de broeikasgassen. 70 tot 75% van alle uitstoot komt van fossiele brandstoffen. Daar moeten we gewoon van af. En dan maakt het niet uit of we met 8 of 11 miljard zijn. 8 of 11 maal 0 is 0. De rest heeft vooral te maken met landgebruik en vleesconsumptie. Daar heeft de bevolkingsgroei wel een zekere impact op. Maar volgens wetenschappelijk onderzoek kan de planeet elf miljard mensen aan zonder het klimaat in gevaar te brengen. Volgens de prof. zijn: “klimaat en (over) bevolking twee verschillende kwesties. Oorzaken en oplossingen zijn ook anders. De bevolkingsgroei onder controle krijgen doe je door mensen een zekere welvaart te geven en toegang tot secundair onderwijs voor alle meisjes ( red. zie boven Cuba bijv.). In Latijns- Amerika is zo het aantal kinderen per vrouw de voorbije dertig jaar gedaald van 3,5 naar 2,1. Door ontwikkelingshulp te schrappen zul je eerder het tegendeel bereiken. China is een land dat zijn bevolkingsgroei onder controle kreeg dank zij de één kind politiek. Maar het is ook met ruime voorsprong de grootste uitstoter van broeikasgassen. (HLN, 2 mei 2019).

Vlaams discours

In Vlaanderen was ethicus, prof. Etienne Vermeersch (1934-2019) (foto) het boegbeeld van het overbevolking discours. Volgens hem  moet “de daling van de geboortecijfers en de stabilisatie ervan op een heel laag peil voor alle volkeren een ethische en politieke prioriteit zijn”. Hij stelt dat er “één wereldprobleem is dat alle andere in belang ver achter zich laat omdat alle andere qua impact direct of indirect van dat ene afhankelijk zijn, namelijk de bevolkingsexplosie”. Hier slaat Vermeersch de bal mis. In Vlaanderen hebben ethici, filosofen allerhande het over van alles en nog wat, maar analyses over het sociaal-economisch systeem komen nauwelijks aan bod. Maar, voor ons is het dat wat telt.  Zelfs met een bevolkingsstabilisatie zet het  verslindend economisch monster dat neoliberaal kapitalisme heet, zich ongenadig door. Vermeersch wordt in die foute opstelling gevolgd door een hele reeks Vlaamse politici en intellectuelen. Zoals bijv. Marleen Temmerman, gewezen hoofd van de afdeling verloskunde van het Universitair Ziekenhuis te Gent en sociaaldemocraat (sp.a).  Vermeersch en cs. krijgen ook het gezelschap van extreemrechts dat  nog extremer de schuld van de overbevolking eenzijdig op de  derdewereldlanden legt. Volgens het Vlaams Belang moeten die landen in het Zuiden verplicht worden tot geboortebeperking anders krijgen ze geen ontwikkelingshulp meer.

Wat voor ons van belang is,  is het sociaal- economisch systeem dat hoofdzakelijk het type bevolkingsgroei en de klimaatcrisis veroorzaakt.  Dat moet centraal staan. Zelfs als de wereldbevolking morgen zou stabiliseren, dan is de ecologische crisis niet gestopt als je het sociaal-economisch systeem niet ten gronde verandert.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  • Over mij

    • Miel Dullaert
      °1948 Enkele stipmomenten… Kind en tiener Ik ben geboren in Merksem. Ik behoor tot wat men noemt, de babyboomgeneratie of de eerste
      Meer lezen...
  • Citaat

    Als je grenzen aangeeft,
    kunnen mensen zich daarbinnen vrij bewegen
    (Lous Van Gaal, voetbaltrainer)

  • Edward ELGAR, NIMROD

  • Tag cloud

  • Deel onze pagina op:

    © Copyright 2024 ‐ Miel Dullaert ‐ Alle rechten voorbehouden

    Disclaimer | Privacybeleid

    Webdesign by Eye