Pankaj Mishra(46) is van Indiase afkomst, emigreerde op jonge leeftijd naar London en woont er nu twintig jaar. Met zijn boek “Tijd van woede” heeft Pankaj Mishra zich opgeworpen als één van de belangrijkste denkers van deze tijd. Hij schrijft fictie, non-fictie en columns in onder meer The Guardian, The New York Times en Bloomberg View. Hij wordt wel eens de nieuwe Thomas Piketty genoemd, omdat ook hij zijn pijlen richt op het kapitalisme anno 21e eeuw. Maar hij is een schrijver, geen econoom.
Met zijn jongste boek raakte hij een zenuw in het collectieve gevoel. Hij wijst naar de ontworteling, verwarring bij vele burgers, armen en welgestelden, wereldwijd, als gevolg van de radicale veranderingen in het kapitalisme. Ze zijn boos, maar het grote probleem is om de schuldigen te identificeren. Demagogen doen dat voor hen. De schuldigen zijn de Chinezen, de Russen, de immigranten, de moslims,… P. Mishra is als individu opgeklommen op de sociale ladder, door talent, werken en duizend en één toevalligheden. Er zijn zo vele enkelingen. Volgens hem betekent dat nog niet collectieve vooruitgang. “Meritocratie (= als je maar talent hebt en hard studeert en werkt kom je er wel) is een fabeltje, een wrede illusie. Er is volgens de auteur geen enkel wetenschappelijk bewijs dat je het haalt door hard te werken. Voor enkelingen gaat die vlieger op. Maar voor de grote massa van mensen niet. De gedachte dat in elk van ons een ondernemer zit is belachelijk en gevaarlijke onzin. Het vrije marktdenken is na de val van de Muur nooit meer ter discussie gesteld geweest. Ook niet na de financiële crisis van 2007-2008. “Na de implosie van de Sovjet-Unie was er geen houden meer aan. De natiestaat hield op relevant te zijn. Hij is overruled door abstracte, economische krachten. Samen met het communisme is ook de ideologie van de sociaaldemocratie neergehaald en gedelegitimeerd. We hebben het kind met het badwater weggegooid. Het waren net de sociale correcties die het kapitalisme acceptabel maakten voor de massa”.
Vandaag bepaalt enkel de markt wie de winnaars en de verliezers zijn. En verder: “Door de globalisering leidt het gif van de belofte van gelijkheid steeds meer naar structurele ongelijkheid, steeds meer naar onbeschermde gemeenschappen en natiestaten, in een wereldwijde markt waarin iedereen wedijvert met iedereen. Er is een wereld ontstaan zonder duidelijke begrenzingen, waarin mensen zich volkomen onveilig voelen. De filosofe Hannah Arendt noemt dat “negatieve solidariteit”. Dat verklaart volgens P. Mishra veel van de angst en woede en het succes van Donald Trump, Bernie Sanders, de Brexit, Le Pen… De langgerekte OEF na het verlies van G. Wilders en M. Le Pen is compleet misplaatst. En met de verkiezing van A. Merkel (wellicht in september e.k.) zijn de problemen van de baan, denken velen. Vele intellectuelen en journalisten snappen er nog altijd niets van. We strooien onszelf zand in de ogen. Le Pen is niet weg (Mélenchon niet), net zomin als de woede en de angst. President E. Macron kan ook de problemen niet oplossen. Populisten kunnen hem makkelijk framen als een cartooneske posterboy van het neoliberalisme. Op de vraag of de auteur van “Tijd van woede” oplossingen heeft zegt hij: “dat het behoorlijk arrogant is te denken dat alle problemen oplossingen hebben. Laat ons eerst beginnen met de problemen juist te benoemen”. (De Tijd, 20 mei jl.)
