1921 is een bijzonder jaar. De eerste wereldoorlog “De Groote Oorlog” (1914-1918) was pas geëindigd. Hij had grote sociale en politieke gevolgen. Met voor de arbeidersbeweging het belangrijkste gevolg: de georganiseerde arbeidersbeweging in Europa veroverde nieuwe rechten en een embryonaal socialistisch experiment zag het levenslicht midden een gruwelijke burgeroorlog: Sovjet-Rusland.(foto 1921,Poynter.jpg)
De jaren voor 1921
Het meest ergerlijke resultaat van de Groote Oorlog (1914-1918) voor de burgerlijke elite was dat er daadwerkelijk een revolutie was uitgebroken en zelfs geslaagd in de periferie van het wereldkapitalisme: Rusland. Die Russische Revolutie richtte niet alleen het ancien régime van de tsaar ten val, maar ook het ontluikende Russische kapitalisme. Nog meer traumatisch voor de burgerij was ook dat de Westerse elite er niet in slaagde om de “bolsjewistische” baby in de wieg te smoren. Er vochten Westerse expeditie troepen samen met het Witte Leger tegen het Rode Leger. De elite kon dus niet verhinderen dat er in de periferie van het kapitalisme en imperialisme een embryonaal, experimenteel alternatief ontstond voor het kapitalisme. Hieruit zullen socialistische radicalen inspiratie en moed uit putten. Tot die radicalen behoorden goed 100 jaar geleden een vleugel van de socialistische beweging die – in hun ogen- de onvermijdelijkheid van de revolutie zagen en het voorbeeld van de bolsjewieken wilden volgen in de ontwikkelde kapitalistische landen, en als communisten bekend geraakten. Het revolutionaire experiment in de Sovjet-Unie fungeerde bovendien als lichtend voorbeeld voor de verdrukte volkeren in de kolonies. Communisten zoals de Vietnamees Ho Chi Minh (als jonge intellectueel medeoprichter van de Franse PCF, in 1919) (foto)
en de Chinese communist Mao Zedong (mede oprichter van de Chinese Communistische Partij in 1921) werden in het Westen gehaat omdat zij in de kolonies de nationale en sociale revolutie tegelijk nastreefden.
Het revolutionaire spook waarde rond in de hele wereld na de Groote Oorlog. Het revolutionaire gevaar werd in de Westerse landen in de naoorlogse jaren bestreden met sociale en democratische hervormingen en de integratie van de arbeidersbeweging in het kapitalistisch bestel. In sommige landen stond de repressie voorop. Met geweld werd de hervormings- en/of revolutionaire arbeidersbeweging onderdrukt, de leiders werden vermoord of gevangen gezet, wat de voorbereiding op een fascistische machtsgreep bleek te zijn (Italië en Duitsland bijv.). Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht, leiders van de Duitse Communistische Partij, werden na folteringen brutaal vermoord (1919). In Italië werd Antonio Gramsci, stichter van de Italiaanse CP in 1921, in 1926 gevangen gezet door de fascisten van Mussolini ondanks zijn parlementaire onschendbaarheid. Door de ontberingen stierf Gramsci in de gevangenis (1937) op amper 46-jarige leeftijd (wat niet heeft belet dat hij een belangrijke ideologische nalatenschap achterliet, in gevangenschap geschreven).
Het einde van de Groote Oorlog zou jarenlang nazinderen. Er zijn honderden memorabele feiten in het jaar 1921. In wat volgt schetsen we enkele stipmomenten.
1921- Achturendag veroverd
Acht uren werken, acht uren slapen en acht uren ontspanning. Het was ooit het droombeeld van Karl Marx in de 19e eeuw. In 1921 werd de achturen werkdag in het leven geroepen. De achturen zou de werkloosheid verminderen, meer mensen aan het werk zetten, de productiviteit verhogen en de lonen verhogen en zo de koopkracht doen toenemen. Het was geen nieuwe eis. Al op 1 mei 1890 werd door de socialistische beweging de achturen werkdag als collectieve eis geformuleerd. Naar goede gewoonte lagen het patronaat en de conservatieve politici dwars. “De concurrentiepositie” zou bedreigd worden, zoals 100 jaar later dat verhaal vandaag nog luidt. Dat riedeltje werd door het patronaat en conservatieven ook herhaald in de strijd tegen kinderarbeid (1889) en in de aanloop naar de invoering van de betaalde vakantie (1936). Vandaag honderd jaar later is de strijd voor werktijdverkorting nog niet gestreden. Vandaag zijn alle vooruitstrevende bewegingen het erover eens dat de vierdagenweek geen droom is. In sommige bedrijven is het al realiteit.
1921- Adolf Hitler en Benito Mussolini
De groeiend macht van de arbeidersbeweging in Europa, het ontstaan van de Sovjet-Unie krijgt een tegenreactie. In 1919 werd Adolf Hitler lid van de nazipartij ‘DAP’. In 1921 werd hij leider van de Nazional Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) (de naamsverruiming werd ingegeven om een socialistisch electoraat aan te trekken). Vanaf het begin was Hitlers nazipolitiek gebaseerd op geweld en terreur. Racisme was één van de belangrijkste drijfveren waarin een ras van Arische übermenschen moest worden gecreëerd. Untermenschen zoals joden, zwarten, Russen, Slaven, gehandicapten, politiek andersdenkenden, vakbonden en linkse politieke partijen en al wie zich verzette in wetenschaps- en culturele middens, hadden geen plaats in de samenleving van Arische, blanke übermenschen. In Italië was de beweging van fascisten een gewelddadige beweging onder de leiding van Benito Mussolini. Er werden heel wat mensen vermoord zoals socialisten, politieagenten, ambtenaren,…In 1921 werd de fascistische beweging omgezet in een politieke partij de Partito Nazional Fascista (PNF). In mei 1921 deed de PNF mee in een kartellijst van het Nationaal Blok, met liberalen en rechtse nationalisten. Als parlementslid keerde Mussolini zich tegen de parlementaire democratie. Vanaf 1925 had hij alle tegenstanders opzij geschoven of fysiek uitgeschakeld en regeerde vanaf 1925 als dictator.
1921-Staken is een recht
Op 24 mei 1921 besloot het Belgische parlement artikel 310 van het Strafwetboek, dat deelname aan een staking strafbaar stelde, af te schaffen. Op dezelfde dag werd een wet aangenomen die de vrijheid van vereniging op alle gebied erkent, met inbegrip van de vrijheid van vakvereniging in een vakbond. Dat jaar betekende een grote sociale en democratische vooruitgang waaraan tientallen jaren strijd waren voorafgegaan. (foto)
1921-Tulsa massamoord in de Verenigde Staten
Op 31 mei 1921 werd de wijk Tulsa in Greenwood in Oklahoma met in brand gestoken en met de grond gelijk gemaakt. Het was een racistische Pogrom, die voortkwam uit het feit dat een zwarte tiener een blanke vrouw seksueel zou misbruikt hebben. Gewapende veteranen uit de Wereldoorlog plus blanke racisten namen deel aan de pogrom. Mee dan 1.200 bedrijven, 35 woonblokken werden platgebrand. Meer dan 10.000 inwoners verlieten hun afgebrande woning. Het officiële dodental was 36, maar nauwkeuriger ramingen spreken van driehonderd doden. Enkele dagen geleden werden herdenkings- en protestmarsen gehouden in de Greenwood. De betogers eisen herstelbetalingen van wat toen vernietigd werd.
1921- België-taalwetgeving
In 1921 werd een wet goedgekeurd waardoor het taalgebruik in bestuurslichamen in Vlaanderen moest geschieden op basis van de gewestelijke ééntaligheid. Deze wet bepaalde echter allerlei afwijkingen en voorzag geen sancties. Ze bevestigde een belangrijk beginsel: streektaal is de administratieve voertaal. (In 1923 werd na veel betwisting de Gentse Universiteit gesplitst in een Vlaamse en Franstalige afdeling. In 1928 werd de taalwetgeving in het leger verbeterd, in 1930 werd de Rijksuniversiteit van Gent volledig vernederlandst. Zij kreeg de opdracht een Nederlandstalige ‘elite’ te vormen). De elitaire, kleinburgerlijke ideologie was in de Vlaamse studentenwereld dominant.
1921- Stichting Communistische Partijen
De Sovjet-revolutie in 1917 gaf een enorme boost aan de linkse, revolutionaire beweging in de wereld. In vele landen van de planeet werden communistische partijen opgericht (1918, 1919, 1920), ook in 1921. In 1921 werd de Chinese Communistische Partij gesticht. In Europa werd in 1921 de Italiaanse Partij gesticht door Antonio Gramsci en Amadeo Bordiga, er waren de Spaanse, de Tsjechoslowaakse, en Portugese communistische partijen.(foto)
Ook in België werd een Communistische Partij gesticht in 1921. Ze ontstond uit twee partijtjes. Onder druk van de Derde Internationale Komintern geleid door de nieuwe Sovjet-Unie had op 3 en 4 september 1921 een fusiecongres plaats. De nieuwe partij bleef aan de rand van het politieke spectrum. In talloze eisenstrijden hadden de communistische militanten een positieve bijdrage en leverden een zeker tegengewicht voor het demoraliserend optreden van reformisten. Na de Tweede Wereldoorlog kende de KPB een groot electoraal succes, mede door de overwinning van de Sovjet-Unie tegen het fascisme en de rol van de Belgische communisten in het verzet. Haar invloed en bestaan zou ten onder gaan in de Koude Oorlog zoals bij vele partijen in het Westen. Voor CP-kopstuk en Senator Julien Lahaut was dit letterlijk: hij werd vermoord in 1950 aan de voordeur van zijn huis in Seraing door een anticommunistisch commando. Vandaag zijn in Europa, na de Koude Oorlog tegen de Sovjet-Unie (1917-1991), nog enkele communistische bewegingen van enig belang in de oppositie, we denken aan Frankrijk, Portugal, Slowakije, Griekenland, of linksradicale partijen van communisten en andere linkse militanten zoals in Duitsland (Die Linke), hier in België (PvdA-PTB). Op het lokale of regionale niveau zijn ze soms deel van een bestuursmeerderheid (in Zelzate bijv. een PvdA-SP.A meerderheid met een socialistisch burgemeester).
In de ‘derde wereld’ is er een lappendeken van communistische partijen. De meeste partijen zitten in de oppositie, sommige regeren mee, andere regeren het land zoals in Cuba, Vietnam en China. De meeste partijen in de ‘derde wereld’ ontstonden in de jaren 1918-1921.Te vermelden is, dat in 1921 in Zuid-Afrika de South African Communist Party (SACP) werd gesticht. Nu, één van de invloedrijkste communistische partijen in Afrika. (foto)
Ze speelde met het ANC een grote rol in de strijd tegen het racistisch Apartheidsregime. De SCAP zit in een soort kartel met het ANC. Onder Nelson Mandela kreeg de SACP een ministerzetel (Joe Slovo, voorzitter SACP) alsook in het kabinet van president Jacob Zuma. De SACP had een belangrijke rol in het ontslag van president Thabo Mbeki, de voorganger van Zuma, omdat die een neoliberaal beleid voorstond.
We mogen stellen dat, als het marxisme doorgedrongen is in de brede gedachtewereld van de Westerse landen en ex-koloniale landen, de Sovjet-Unie en de communistische partijen een kapitaal aandeel hebben gehad. Het verplichte systeem van sociale zekerheid in de West-Europese welvaartsstaten zou er waarschijnlijk niet zijn, zonder de inbreng van de actie van de communistische partijen en het bestaan van de Sovjet-Unie. 1921 was daarin één van de cruciale data. Het is een culturele erfenis die niet zomaar kan tenietgedaan worden, tot vandaag, vooral in de landen waar communistische partijen in één of andere vorm georganiseerd zijn als democratiserende oppositie tot in landen waar ze (mee)regeren.
1921- Oprichting ACW in Vlaanderen
De groeiende invloed van de socialistische arbeidersbeweging was een doorn in het oog van de katholieke kerk en de bourgeoisie. Daarom moest er een tegenoffensief op gang komen om de “katholieke ziel” van de arbeiders te redden van het socialisme. In 1921 werd de Belgische Katholieke Unie opgericht als een “standenorganisatie” samengesteld uit: de oude katholieke adel en bourgeoisie die de invloedrijkste component werd, de boeren, de middenstanders en de arbeiders.
Deze laatsten werden vertegenwoordigd door het Algemeen Christelijk Werkersverbond (A.C.W.) een koepel van de vakbond (ACV), mutualiteiten, vrouwengilde, de katholieke arbeidersjeugd (KAJ). De organisaties werden opgebouwd “bottom up”, in de parochies. Het kader en de intellectuelen waren onder de hoede van paters, kanunniken, parochiepriesters, de proosten. Zij moesten het gezag van de kerk en de verdediging van de katholieke godsdienst op zich nemen. De grote man was pater Georges Rutten (foto)
die in 1921 een beslissende rol speelde bij de oprichting van het A.C.W en gecoöpteerd senator werd. De enige organisatie die verbonden was met de arbeiders in de parochies en de fabrieken was de vakbond ACV. In 1921 was het duidelijk dat de christelijke vakbond vooral antisocialistisch was: concurrent van de socialistische organisaties en bestrijder van zijn idealen. Het ACV verwierp de klassenstrijd, alhoewel ze noodgedwongen in de bedrijven in de klassenstrijd terecht kwam.
1921- Sacco en Vanzetti in de VS ter dood veroordeeld
De Italiaanse immigranten en linkse militanten Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti waren actief in de linkse progressieve- en arbeidersbeweging en trachtten de arbeiders op één lijn te krijgen in acties en stakingen. Tijdens een politierazzia komt hun vriend Salsedo ‘per ongeluk’ om het leven. Al gauw worden de vrienden Sacco en Vanzetti opgepakt en beschuldigd van een dubbele moord enkele dagen ervoor. Procureur Katzmann schakelt een racistische getuige in die verklaart hen te herkennen. Sacco en Vanzetti krijgen een proces. Ze ervaren steun uit alle hoeken van de wereld. Procureur Katzmann beschuldigt hen van bolsjewisme, geweld, moord en anarchie. Ze worden ter dood veroordeeld en eindigen op de elektrische stoel.
Over Sacco en Vanzetti werd in Vlaanderen in 1995 een musical geschreven door het Koninklijk Ballet van Vlaanderen (Tekst Frank Van Laecke, muziek van Dirk Brossé en de regie was in handen van Stijn Coninx. De herwerkte versie ging in première in 2015).
