27 januari is niet alleen een internationale herdenkingsdag voor de bevrijding van Auschwitz door het Rode Leger in 1945. Maar die dag markeert ook de 80e verjaardag van de bevrijding van de stad Leningrad (St-Petersburg). Op 27 januari 1944 werd de blokkade van de stad verbroken. Auschwitz en Leningrad, het gaat om in totaal ca 2,1 miljoen mensen die werden vermoord. In Auschwitz door een vernietigingsfabriek, in Leningrad door de hongerdood. (foto slee-RIA-Novoasti). Wat velen niet (willen) zien: Leningrad, is een onderdeel van de Holocaust.
In wat volgt geven we een uittreksel uit de bijdrage van Ulrich Schneider in de Duitse krant Junge Welt (27 januari 2024) over de strijd in en rond Leningrad.
De aanval op de Sovjet-Unie op 22 juni 1944 van Hitler onder de codenaam “Barbarossa” was deel van de plannen van het Duitse fascisme om de wereld te veroveren. Het ging over de grondstoffenreserves van de USSR, over de eindeloze tarwevelden en landbouwproducten van de Oekraïense zwarte aarde regio, over de olie-en gasvoorraden in de Kaukasus, over ijzererts en de industriële capaciteiten in het westen van de Sovjet-Unie. In de operatie “Barbarossa” rukte een miljoenenleger op naar het Oosten. Dat leger stal de voorraden van de lokale bevolking. Voor de fascisten waren het ”Slavische üntermenschen”.
Oorlogsmisdaden
Bovendien was de campagne ideologisch gemotiveerd. Barbarossa was een uitroeiingsoorlog tegen de “joods-bolsjewistische” vijand. De “Richtlijnen voor het gedrag van de troepen in Rusland” van 19 mei 1941 stellen: “Deze strijd vereist meedogenloze en energieke actie tegen de bolsjewistische agitatoren, saboteurs, joden en de volledige eliminatie van de actieve en passieve weerstand (…). Extreme terughoudendheid en de grootste waakzaamheid zijn vereist jegens alle leden van het Rode Leger- inclusief gevangenen- aangezien verraderlijke gevechtsmethoden te verwachten zijn. Vooral de Aziatische soldaten van het Rode Leger zijn onvoorspelbaar, sluw en ongevoelig”. Dergelijke racistische instructies kwamen niet van Goebbels’ propagandaministerie, maar van de leiding van de Duitse Wehrmacht.
Het door generaal Wilhelm Keitel
(foto ondertekening overgave 8 mei 1945 door generaal Keitel, opvolger van Hitler) ondertekende “commissarisbevel” was crimineel. In het Rode Leger bevond zich een groep politieke officieren, politieke commissarissen die volgens instructies van de leiding van de Wehrmacht niet als krijsgevangenen mochten worden behandeld. Volgens dat bevel moesten ze aan het front worden gedood.
Als ze later werden ontdekt, werden ze naar concentratiekampen gebracht om te worden geliquideerd. Alleen al in het concentratiekamp Buchenwald vermoordde de SS meer dan 8.000 Sovjetgevangenen in de executiefaciliteit “de paardenstal” op basis van het bevel van generaal Keitel.
De Duitse Wehrmacht vertrouwde op zijn bondgenoten voor de aanval op de Sovjet-Unie. Militaire eenheden uit Hongarije, Roemenië, Italië, Bulgarije en zelfs uit het fascistische Spanje (de “Blauwe Divisie”) waren bij de aanval betrokken. Het was de strijd tegen het bolsjewisme.
Het ging uiteraard ook om de buit die alle deelnemende landen hoopten te ontvangen na de ‘eindoverwinning’. De Roemeense regering wilde bijvoorbeeld de Moldavische Sovjetrepubliek opnemen in haar ‘Groot-Roemenië’.
Tegelijk vertrouwde het Duitse fascisme in zijn strijd tegen de Sovjet-Unie ook op nationalistische collaborateurs uit de multi-etnische Sovjet- staat: Baltische extreemrechtse nationalisten, Oekraïense Bandera-eenheden en milities uit de Kaukasus.
Leningrad
De Wehrmacht bereikte einde augustus 1941 Leningrad. De leiding van de Wehrmacht besloot de stad te omsingelen. Ze waren niet in staat de grote stad te veroveren. Op 8 september 1941 werd de cirkel gesloten.
Dit betekende dat Leningrad, waar destijds ongeveer 3 miljoen mensen woonden, door Duitse troepen werd afgesneden van alle bevoorrading in het zuiden. In het noorden blokkeerde het leger van Finland, een bondgenoot van nazi-Duitsland, de toegangswegen.
Voedsel en andere voorraden konden soms en met groot risico via het Ladogameer in het oosten van de stad worden binnengebracht. Bovendien begon de Wehrmacht specifiek voedselmagazijnen en andere bevoorradingsfaciliteiten te bombarderen.
Al na een paar weken ontstond er een dramatisch gebrek aan voedsel- en energiebronnen. Dodelijke honger verspreidde zich en de ijzige koude eiste talloze levens.
(foto) De militaire opmars van de Sovjet- strijdkrachten met als doel de blokkade te doorbreken mislukte keer op keer.
Genocide door niets te doen
De blokkade van Leningrad en de uithongering van de 3 miljoen inwoners maakten deel uit van de “vernietigingsoorlog” van de nazi’s in Oost-Europa. In 2004 sprak de Jena-historicus Jörg Ganzenmüller over een ‘genocide door louter niets te doen” in verband met de blokkade.
Het fascistische Duitsland van Hitler wilde hongersnood. Al in de eerste dagen van de ‘Russische Campagne’ noteerde minister van Propaganda Joseph Goebbels in zijn dagboek dat Adolf Hitler van plan was steden als Moskou en Leningrad weg te vagen van de aardbodem. Dat is noodzakelijk.
Als men Rusland in zijn afzonderlijke componenten wil verdelen, zou het niet langer een intellectueel, politiek of economisch centrum moeten hebben. In september 1941 adviseerde Reichsmarschall Hermann Göring om Leningrad te veroveren om ‘economische redenen’.
Volgens de nazi-plannen moet het voedsel van de Sovjet-Unie ten goede moeten komen aan de soldaten van de Wehrmacht en niet aan de Sovjetbevolking. Göring:”We hebben er geen belang bij om zelfs maar een deel van de grootstedelijke bevolking in deze existentiële oorlog te behouden”, verklaarde Hitler op 29 september 1941.
“Elke overgave van de stad zou moeten worden verworpen omdat het probleem van het blijven en het voeden van de bevolking niet mogelijk is”. Dit beleid werd niet alleen ten aanzien van de stad Leningrad ten uitvoer gebracht, maar kwam later ook tot uiting in de hoofdkampen (Stalag) waar de Sovjet-krijgsgevangenen werden achtergelaten om te verhongeren.
Hongerdood
In een interview met de Moskouse Deutsche Zeitung beschrijft Ganzenmüller levendig de realiteit van het leven in die jaren. De rantsoenen voor eten moesten steeds worden verlaagd. Totdat ze in november 1941 hun dieptepunt bereikten. Een arbeider kreeg 250 gram brood per dag, en zijn gezinsleden hadden slechts recht op de helft. Maar dit hongerrantsoen bestond slechts op papier. In veel gevallen konden mensen hun bonkaarten niet inwisselen omdat de winkels leeg waren. En het stuk bood was nauwelijks die naam waard. Het bestond grotendeels uit cellulose en zaagsel.
Op straat zag je uitgemergelde mensen met ingevallen gezichten, links en rechts op voetpaden lagen lijken. Mensen misten zelfs de kracht om hun dierbare familieleden fatsoenlijk te begraven. Met hun laatste krachten trokken ze de overleden familieleden op simpele sleeën in de barre koude naar centrale verzamelpunten waar de doden werden begraven in anonieme massagraven.
Niettemin vochten de mensen van Leningrad drie jaar lang heldhaftig. Zodoende vernietigde het verzet de uitstraling van de onoverwinnelijke ‘Wehrmacht’. Sovjet-mannen gingen naar het front. Vrouwen namen hun plaats in om wapens en munitie te vervaardigen
(foto Julius Jääskeläinen). Geheel de bevolking, van kinderen tot gepensioneerden, namen deel aan de bouw van antitankbarrières.
Zevende symfonie van Dmitri Sjostakovitsj
Eén van de grote bijdragen aan het moreel verzet is de “Zevende symfonie” van Dmitri Sjostakovitsj, (foto) de zogenaamde Leningrad-symfonie, waarmee de componist begon in de belegerde stad. Zijn werkstuk werd niet alleen in Leningrad, maar internationaal gezien als het symbool van de wil om te overleven van de inwoners van Leningrad.
Leningrad werd na een tijd in ieder geval gedeeltelijk vanuit het achterland bevoorraad via het Ladogameer. Omgekeerd werden ongeveer één miljoen mensen van de ca drie miljoen geëvacueerd. In januari 1943 slaagde het Rode Leger er tijdelijk in een kleine corridor aan de zuidelijke oever van het Ladogameer vrij te maken.
De heldendaden van de stadsbewoners en het Rode Leger, dat in de winter de bevoorrading van de bevolking aan de overkant van de bevroren Oostzee organiseerde en in januari 1944 uiteindelijke de blokkade kon opblazen, zijn onvergetelijk. De stad en haar inwoners kregen op 1 mei 1945 terecht de eretitel ‘Heldenstad’. Deze titel dragen de inwoners nog steeds, zij het nu onder de naam Sint-Petersburg.
Herinneringen voor het collectieve geheugen
De herinnering aan de 900 dagen is nog steeds aanwezig. Als bezoeker van Sint-Petersbrug kom je vandaag op veel plekken monumenten en gedenktekens tegen. Het centrale monument voor de slachtoffers van de blokkade van Leningrad is het ’Monument voor de verdedigers van Leningrad’, met zijn indrukwekkende groepen figuren van militair en civiel verzet. Nieuwer, maar even indrukwekkend is het ‘Broken Ring’ monument op het ‘Pad van het Leven’ aan het Ladogameer.
Er is geen museum waarin niet wordt aangegeven dat de belangrijkste kunstschatten toen moesten worden geëvacueerd. In Poesjkin kun je in de gereconstrueerde Amberkamer gedetailleerde informatie vinden over het lot van dit kunstwerk. Lot, dat tot op vandaag nog steeds onduidelijk is nadat de plaats werd bezet door Duitse troepen.
Ook het kleine Staatsmuseum van de Verdediging en Belegering van Leningrad is indrukwekkend. Hier worden tekeningen en schilderijen van een door hongersnood geteisterde stad, de heroïsche pogingen om voedsel over het bevroren Ladogameer te vervoeren, de zogenaamde ‘Road of Life’ zijn hier te zien.
Internationaal
De herinnering aan het lijden en het verzet van de bevolking van Leningrad leeft niet alleen in Sint-Petersbrug en de Russische Federatie, maar ook internationaal. Op 22 juni 2022 werd het nieuwe monument voor de slachtoffers van de blokkade en verdedigers van Leningrad onthuld in het Holocaust Memorial Park in Brooklyn, New York.
Barry Lituchy, vertegenwoordiger van het Holocaust Memorial Committee zei bij de onthulling: “Vandaag onthullen we een nieuw monument en verwelkomen het in ons park. Het is het monument ter ere van de slachtoffers van de belegering en van de heldhaftige verdedigers van de stad. Hun heldhaftig verzet gedurende 900 dagen, van 8 september 1941 tot 27 januari 1944, redde 200.000 Joodse inwoners van de oorlog. De belegering van Leningrad is een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van de Holocaust. De belegering van Leningrad was een opzettelijke genocide, georganiseerd door Hitler om zowel Joden als Russen te vernietigen.”
Dhr. Lituchy rechtvaardigde de actuele relevantie van de onthulling van het monument in 2023 ook door te stellen: “Vandaag moeten we vooral een oorlog voeren tegen het vergeten, tegen de apathie en tegen het groeiende en zeer reëel gevaar van het antisemitisme, racisme en fascisme door diegenen die het verleden uitwissen. Daarom is het belangrijk dat we op deze dag ook de 600.000 Joden herdenken die in het Rode Leger meevochten en de 160.000 Joden die sneuvelden in de strijd. Alsook de tienduizenden Joden herdenken die stierven ter verdediging van Leningrad”.
