Er is al heel wat inkt gevloeid en speeksel verbruikt over de betekenis van de revolte van studenten aan de universiteiten, zowat vijftig jaar geleden, in wat Leuven Vlaams- mei ’68 wordt genoemd. Het wereldwijd fenomeen passeerde ook in Vlaanderen en entte zich op de strijd voor de vernederlandsing van de katholieke universiteit in Leuven onder de slogan “Leuven Vlaams” .
De jaren zestig van vorige eeuw. Een revolte komt nooit uit de lucht gevallen. Het waren vijftig jaar geleden turbulente, boeiende jaren. De vakbonden en sterke naoorlogse linkse politieke partijen, waren in actie over de uitbouw van de welvaartsstaat om de catastrofale jaren dertig, de opkomst van het fascisme en de wereldoorlog die erop volgde in de toekomst onmogelijk te maken (o.m. uitbouw sociale zekerheid, sociale wetgeving). De Vlaamse Beweging was pas van onder de stenen gekropen voor haar ontsporing, voor en tijdens WOII. De democratische krachten in de Vlaamse beweging staken terug de kop boven water. Mede dank zij hun inspanningen werden, in de grote marsen op Brussel en Antwerpen begin de jaren zestig (1961-1963) communautaire eisen verbonden met progressieve ambities en werd er een brug gelegd naar de Waalse regionalistische arbeidersbeweging (“economische structuurhervormingen”). Er ontstonden in Vlaanderen progressieve linkse stromingen, binnen de socialistische beweging (blad ‘La Gauche’-‘Links’), en ook linkse Vlaamsgezinde maand- en weekbladen. In de in Vlaanderen toen oppermachtige katholieke kerk kwam één en ander in beweging. Met het Vaticaans concilie (1962-1965), de opkomst van de secularisatie, de bevrijdingstheologie in Latijns- Amerika met zijn uitlopers tot in de KULeuven waar Zuid-Amerikaanse priesters gevormd werden. In het ACW ontstond, vnl. in de sociaal-culturele takken ervan (KWB-KAJ), een progressieve stroming die het “arbeiderszelfbestuur”, geïnspireerd op het Joegoslavische model van socialistisch zelfbestuur, hoog in het vaandel had.
Leuven Vlaams samen met progressieve mei ’68-ers
In dat decennium kwam de toekomstige Vlaamse elite aan de Universiteit van Leuven in opstand tegen de “Université Catholique de Louvain”. In de jaren zestig van vorige eeuw was de strijd voor “Leuven Vlaams”, het werk van studenten die afkomstig waren uit kleinburgerlijke, katholieke ouders in de kleine steden en dorpen van Vlaanderen. De meest open ‘minded’ studenten aan de universiteit waren afkerig geworden van het rechts, kleinburgerdom van hun ouders, zeker met het zwart oorlogsverleden van sommige vaders en moeders. Het was dan ook een nieuw gegeven dat, in de context van de jaren zestig aan de strijd voor “Leuven Vlaams”, democratische, progressieve eisen belangrijk werden (anti-autoritarisme, sociale gelijkheid, democratisering onderwijs, milieu, derde wereld, volksgezondheid,).. Eén van de katalysatoren die van de studentenrevoltes een wereldwijd protest maakten, was de strijd voor nationale bevrijding, met als culminatiepunt onder meer de strijd tegen apartheid in Zuid-Afrika en de nationale bevrijdingsoorlog in Vietnam. Ook hier kwamen de studenten in botsing met hun ouders en de rechtse opperhoofden van de Vlaamse beweging. Vele Vlaamse studenten die voor Leuven Vlaams en een progressief maatschappelijk project opkwamen werden echter in de tang genomen door een dwingende socio- culturele realiteit: de kleinburgerlijke families thuis die al dat links gedoe haatten, en de Vlaamse beweging waarin de democratische en linkse krachten minoritair waren.
Katholieke studenten op maoïstisch pad
En de tegenreactie was al even bizar: in plaats van een links flamingantisch narratief en organisatie te ontwikkelen, werd er in Leuven door de katholieke studenten een belgicistische, sektaire, “marxistisch-leninistische” groep opgericht genaamd “Amada”, ‘Alle Macht aan de Arbeiders”. Het was gezien het rechts katholieke milieu waar ze van afkomstig waren, een vreemd verhaal, als een tang op een varken. Om aan de keuze in de Koude Oorlog tussen de Verenigde Staten en hun afkeer van de Sovjet-Unie (SU) te ontkomen, werd dan maar gekozen voor het China van Mao. De theorie van de twee imperialismen: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie (SU). Hoewel je heel wat kritiek kon hebben op het gebrek aan democratie in de SU en het optreden van de SU in Oost- Europa (Stalin en opvolgers zagen in die landen simpelweg een militaire buffer tegen het Westen) kon je de Sovjet-Unie en de VSA niet zomaar gelijkstellen. De SU steunde Cuba. De SU steunde de Vietnamezen in hun nationale bevrijdingsoorlog met ondermeer luchtdoel SAM- raketten tegen de grote Amerikaanse B-52 bommenwerpers. Hetzelfde met de strijd tegen de Apartheid in Zuid-Afrika waar, Cubaanse soldaten met Sovjet- materiaal, een beslissende slag toebrachten aan het Apartheidsleger. Wat de broers Castro eeuwige dankbaarheid van Nelson Mandela opleverde. Het ontstaan van “Amada” was een product van de katholieke kleinburgerij, los van de Vlaamse arbeidersbeweging. Het sektarisme van deze partij hield zo’n dertig jaar stand onder aanvoering van de Grote Leider, Ludo Martens. Hij was zo ‘zot’ om zijn levenswerk te maken van wat niet te verdedigen was: het Chinese maoïsme en het Stalinisme, fenomenen op duizenden kilometer van Vlaanderen, in andere culturen. (In de laatste levensjaren van Ludo Martens, begin deze eeuw, en na zijn overlijden (2011), zal de jonge Peter Mertens en zijn ploeg het over een andere boeg gooien. Wat vergelijkbaar is met de SP in Nederland die van een aanvankelijk katholiek, maoïstische groep, vroeg na zijn ontstaan, naar een brede linkse, soevereinistische volkspartij is geëvolueerd).
De maakbare samenleving
De strijd voor “Leuven Vlaams” en Mei ’68 was een hoogtepunt in Vlaanderen. De Franstalige universiteit van Leuven, één van de laatste bastions van de francofonie in Vlaanderen moest eraan geloven. Na de strijd op straat, de nodige politieke beslissingen en het zich neerleggen van het episcopaat bij het onvermijdelijke, verhuisde de Franstalige afdeling Louvain- la- Neuve naar Waals Brabant. Ze is nu de grootste universiteit in Franstalig België en werkt goed samen met ‘Leuven’. De vernederlandsing van de universiteit van Leuven, zowat veertig jaar na die van Gent (1930), was een pijler van het natiewordingsproces van Vlaanderen.
“Leuven Vlaams” had het potentieel om sociale- , ecologische- en democatisch- communautaire eisen te doen convergeren, als alternatief van het rechtse vlaams-nationalisme. Het was een triomf van de opvatting dat de samenleving maakbaar is in progressieve en democratische zin. De vruchten van Mei ’68 werden een goede tien jaar later zichtbaar. De vredesbeweging en de traditionele arbeidersbeweging organiseerden samen in de jaren tachtig massale betogingen tegen de plaatsing van de Amerikaanse Pershing- raketten. De strijd voor Leuven Vlaams en de mei ’68 beweging deed in Vlaanderen een totaal nieuw verhaal ontstaan rond feminisme, seksualiteit “make love not war”, de democratisering van het onderwijs, de derde wereldbeweging (met het ontstaan van Wereldwinkels), het anti autoritarisme,…Belangrijk: dat nieuw narratief werd vertaald in structuren zoals gezegd met wereldwinkels, wetswinkels, sociale huurkantoren, centra van geneeskunde voor het volk, tijdschriften, uitgeverijen (Kritak, Epo,…)
De strijd voor Leuven Vlaams, structureel te verbinden met progressief maatschappelijke ambities, in één ideologisch verhaal, was in het overwegend katholieke Vlaanderen blijkbaar te ver gegrepen. Het ging niet. Het was een gemiste kans. Een Vlaamsgezinde vaandeldrager van het sociaal flamingantisme zou later zeggen: “De twee koningskinderen van Vlaanderen: de sociale beweging enerzijds , en de Vlaamse beweging anderzijds bleven aan beide zijden van de rivier, zonder dat er een brug tussen gelegd werd”. Iets wat in andere delen van Europa gemakkelijker en zelfs vanzelfsprekend is zoals bijv. in Schotland, Ierland, Catalonië, Baskenland,…
De plutocratische wereldorde
Maar, er kwamen grotere krachten in het spel die dat alles zouden in vraag stellen. Begin jaren tachtig kwam het neoliberalisme voor de dag, gesymboliseerd in de Britse eerste minister Margaret Thatcher en de Amerikaanse president Ronald Reagan, en met ijverige acolieten zoals bij ons de jonge Guy Verhofstadt van de PVV. De twee grote assen waarop de emancipatie van het Vlaamse volk steunde, zij het gedragen door verschillende bewegingen, de as van de welvaartsstaat en de as nationale autonomie werden in vraag gesteld. Individualisme, de calculerende burger, de privatiseringen, de dwingelandij van supranationale technocratieën en multinationals van de plutocratische wereldorde kwamen in de plaats. De belangrijkste naoorlogse ideoloog van het links flamingantisme Toon Roosens (1929-2003) verwierp deze trend en formuleerde het duidelijk: “De ontplooiing van de mens is geen individuele onderneming maar een collectief maatschappelijk proces. Die individualistische visie heerst ook in bepaalde progressieve middens. Men zou zich kunnen emanciperen als “autonoom kiezend individu” door zich als het ware te bevrijden van alle sociale contingenties zoals daar zijn: de klasse en de natie. Deze houding past perfect in de strategie van het mondiaal kapitaal. Via onderwijs, media, reclame, wordt de illusie gewekt dat het individu, bevrijd van een aantal als verouderd beschouwde maatschappelijke bindingen, al surfend op internet, op weg is naar het verlicht wereldburgerschap, het kosmopolitisme. Krachten van het mondiaal kapitaal voeren een wereldwijd offensief om de sterkste krachten van het collectieve handelen, met name de klasse en de natie te neutraliseren. Want, de heersende klasse weet goed, dat buiten deze twee grote solidariteitsbanden, de mensen niet in staat zijn tot historisch handelen en machteloos overgeleverd zijn aan de bestaande structuren van het mondiaal kapitaal en zijn afgeleiden”.
Deconstructie
De neoliberale wereldorde veroorzaakt bij de bevolking heel wat angst, onzekerheid, welvaartsachteruitgang, sociale dumping, gebrek aan inspraak, exploitatie van de angst voor terrorisme, migranten, verzwakking van sociale relaties en organisaties,… De linkse socioloog Mark Elchardus spreekt terecht over een gevoel van “declinisme” bij het volk, een gevoel dat de leefomstandigheden op zowat alle terreinen verslechteren. Vlaanderen ontsnapt daar niet aan. Rechts conservatieve krachten, zelfs in sommige Europese landen fascistische krachten, gedijen in de Nieuwe Orde van het neoliberalisme en de plutocraten. Vandaag is de conservatieve goeroe in Vlaanderen Bart De Wever. Hij heeft zijn Vlaams- nationale veren weg gegooid (“De Vlaamse Volksbeweging heeft geen toekomst meer”). Hij kiest voor het Vlaams patronaat (’het Voka is mijn baas’). De geschriften van de ideologen van conservatieve signatuur zoals de filosoof Edmud Burke, en de psychiater en essayist Dhr. Dalrymple Theodore liggen op zijn nachttafeltje. B. De Wever heeft de collaboratie en de Jodenvervolging openlijk verworpen, wat gezien zijn afkomst betekenisvol is. Maar, hij opereert als in een kruistocht die Vlaanderen zal verlossen van al wat links en socialistisch is. Hij krijgt daarvoor de steun van de rijke parvenu’s zoals de “Hutsen” en de “Van der Paals” in Vlaanderen, de welvarende burgers in de villawijken van Brasschaat en omgeving, en de steun van een tros conservatieve Vlaamse intellectuelen. Vanuit conservatieve hoek worden al jaren dezelfde gebedsmolens afgedraaid over Leuven Vlaams- Mei ’68: de strijd voor Leuven Vlaams en mei ’68 wordt gedeconstrueerd door: enerzijds de strijd voor Leuven Vlaams als positief te beoordelen en de mei ’68 beweging als “hedonistisch nihilisme”, gebrek aan zingeving of aan collectief bewustzijn. Een graag verspreide mening van conservatieven en “weldenkenden” is dat de “mei-68-ers” hun idealen verraden hebben en voor het geld hebben gekozen. Er zullen natuurlijk studenten zijn die nadien in hun loopbaan voor het conformisme gekozen hebben om velerlei redenen. En hun “kar gekeerd” hebben. Maar het grootste deel van de mei-68-ers die we kennen en een gezin moesten onderhouden, hebben hun emancipatorische idealen niet verloochend. Je zult er weinig vinden die “Leuven Vlaams” een slechte zaak vonden of die de idealen van de Mei ’68 beweging openlijk verloochenen. De “voorhoede” kwam je tegen in de vredesbeweging, de volksgezondheidscentra, wetswinkels, wereldwinkels, de vakbonden, antiracismebeweging, de ecologische beweging, in gemeenteraden, provincieraden en parlementen, in centrumpartijen en linkse partijen, in kranten, week- en maandbladen van Vlaamse en/of progressieve signatuur.
De strijd voor Leuven Vlaams en mei ’68 was een schitterende periode, een feest van engagement voor de emancipatie van het volk. Het waren hoogtijdagen voor Vlaanderen. Sommigen deden aan zelfoverschatting en spraken van revolutie, terwijl het in feite een socio- culturele revolte was gedragen door een invloedrijk, maar beperkt deel van de (toekomstige) werkende bevolking van kaders en zelfstandige beroepen. Er werden ook kansen gemist door de twee koningskinderen van de Vlaamse emancipatie. Het samengaan van de sociale beweging, de vakbonden en links met de democratische Vlaamse beweging bleef uit. De vervreemding bleef en is vandaag sterker dan ooit. Als je naar buitenlandse voorbeelden in West-Europa kijkt, dan is Vlaanderen wat dat betreft de uitzondering.
