Op 8 mei 1945 eindigde officieel de Tweede Wereldoorlog in Europa. De directe gevolgen van die wereldoorlog waren verschrikkelijk met tientallen miljoenen doden, verminkten, trauma’s, gebroken families en materiële vernietiging. Zoiets mag nooit vergeten worden. Ook om deze barbarij in de toekomst te voorkomen. In Vlaanderen roepen verschillende sociale organisaties in een 8-mei-coalitie (foto Ludwig Vandenhove) op om van 8 mei opnieuw een wettelijke feestdag te maken die in 1974 werd afgeschaft.
België werd al in september 1944 grotendeels bevrijd. Het Hitler-leger stortte zich nog in een wanhoopsoffensief in de besneeuwde heuvels en bossen van de Ardennen in januari 1945. Tijdens en na de bevrijding joegen de Duitsers nog V1 en V2 raketbommen op onze steden (Mortsel bijv.). Nederland herdenkt jaarlijks het einde van de oorlog en slachtoffers op 4-5 mei. Het is telkens een indrukwekkende viering op de Dam in Amsterdam. In Frankrijk is 8 mei een feestdag. Bij ons was 8 mei tot 1974 een officiële feestdag. Met de federalisering van het land viel die feestdag weg. Alle oorlogsslachtoffers werden vanaf toen herdacht op “Wapenstilstandsdag” op 11 november die in 1918 het einde betekende van de Eerste Wereldoorlog.
Internationaal verzet
8 mei en de viering van de bevrijding van WOII bleef lang marginaal in Vlaanderen. Naar de bevrijding toe, speelde het verzet in de meeste landen, die door de nazi’s bloedig overrompeld waren, een belangrijke rol. In het ene land al wat meer dan het andere, afhankelijk van de ontwikkeling van de economie, de klassenverhoudingen, het geografisch terrein. Na de bevrijding was het prestige groot van de anti-Hitlercoalitie. Communistische partijen in West-Europa hadden een grote aanhang verworven, ook de Belgische omwille van hun rol in het verzet.
Geweten is dat in België ongeveer160.000 mannen en vrouwen, vaak heel jong, in het verzet gingen. Zeker 40.000 werden opgepakt en minstens 15.000 overleefden de oorlog niet. Dat zijn hallucinante cijfers. De verzetsman of -vrouw was doorgaans geen romantische vrijheidsstrijder of avonturier. Met dat type zou je weinig vooruit zijn in de oorlog. Een vijandige omgeving vraagt moed, beheersing van emoties en het gebruik van het verstand. Er kwamen verzetsmensen uit de middenklasse, maar ook uit de arbeidersklasse die vonden dat er iets moest gedaan worden tegen de bezetting. Ellen De Soete (foto ManiFiesta), initiatiefneemster van de Vlaamse 8-mei-coalitie, is dochter van een moeder in het verzet (in de VRT-documentaire “Kinderen van het Verzet” (2019) werd zij geïnterviewd).
De ondernomen verzetsacties waren divers. Van het verspreiden van anti Duits drukwerk zoals bijv. De Rode Vaan tot het opblazen van treinen en het overvallen van gemeentehuizen en alles daartussen. Het verzet was internationaal. Er was het wijdvertakte verzet in Frankrijk, Italië, Griekenland, de ondergrondse antifascistische beweging in Duitsland (De witte roos) (foto Haags 5mei-comité). In Centraal- en Oost-Europa de Joegoslavische partizanen (Tito), de Poolse, Sovjet-Russische en Tsjechische partizanen. In Azië de Koreaanse verzetsstrijders en het Chinese Volksbevrijdingsleger onder de leiding van de Communistische Partij tegen de Japanse militaristen, bondgenoten van de nazi’s.
de oorlog winnen, de Koude Oorlog verliezen
In Vlaanderen kregen de verzetslui na de oorlog nooit de aandacht die collaborateurs in Vlaanderen kregen. Erger: in de publieke ruimte slaagden de collaboratiekrachten erin verzetslui negatief af te schilderen als avonturiers, gangsters. Alhoewel vele verzetsmensen bij de bevrijding nog crepeerden in de nazikampen, zette dàt de toon na de oorlog in Vlaanderen.
Historici zeggen dat het verzet de oorlog won, maar dat het nadien de strijd verloor om de herinnering. Toeval is dat niet. Er zijn een aantal factoren die hierin meespeelden.
In tegenstelling tot de eenheid bij de collaboratiekrachten (katholiek, rechts of fascistisch en Vlaamsgezind) was het verzet politiek verdeeld. Dat ging van reactionair belgicistisch rechts over de vrijzinnige vleugel tot de communisten van het Onafhankelijkheidsfront.
Vele communistische verzetshelden stierven tijdens de oorlog in een vernietigingskamp, zoals de Vlaamse communist Jef Van Extergem. Zijn laatste verzetsdaad was een pamflet als reactie op een provocatie van collaborateurs die hamers en sikkels op de kerken geschilderd hadden en er de communisten de schuld van gaven. Kort na de verspreiding van het pamflet werd hij verraden. Van Extergem werd in 1943 aangehouden. Hij werd eerst naar Breendonk gevoerd en daar gemarteld. Daarna ging het naar Sachsenhausen en als slaaf, als gratis arbeidskracht te werk gesteld in het privé bedrijf Henckel. Nadien werd hij overgeplaatst naar Ellrich waar hij stierf van ontbering.
Ook Bert Van Hoorick was een Vlaamse communist die werd weggevoerd naar Breendonk en Sachsenhausen. Hij organiseerde mee het ondergronds verzet in het concentratiekamp. Hij kon terugkomen en werd Kamerlid voor de Communistische Partij. Hij schreef zijn autobiografie In Tegenstroom (Masereelfonds, 1982).(foto)
De fascistische ontsporing van de Vlaamse beweging is een eeuwige schandvlek. Nadien ontwikkelde zich in de jaren zestig, tot het uiteenvallen van de Volksunie in 2001, een democratische-, zelfs centrumlinkse vleugel van de Vlaamse beweging (bijv. Maurits Coppieters). Maar vandaag heerst burgerlijk conservatief rechts en extreem rechts totaal in het Vlaams nationalisme.
Bovenop die verdeeldheid van het verzet kwamen de decennia lange vloedgolven van de Koude Oorlog die het verzet in de vergetelheid deed verdwijnen. De Amerikaanse overwinnaars waren de Koude Oorlog gestart. Zij moesten de verdeeldheid en bloedige confrontatie van de wereldoorlog op het Europese continent consolideren in een Koude Oorlog. De eerste NAVO-secretaris-generaal, de Britse militair Hastings Lionel Ismay van de NAVO vertolkte de Angelsaksische doctrine kernachtig: “ De Russen weg uit Europa, de Duitsers onder de duim en Europa onder controle van de Amerikanen”. Die doctrine geldt tot op vandaag.
Met de Sovjet-Unie hadden de haviken in de VS nog verdergaande plannen. In 1949 zag het Dropshot-plan het licht waarin een nucleaire oorlog werd voorbereid tegen de Sovjet-Unie.
Revanche
De Koude Oorlog voedde zich na 1945 door de communistische duivel met bokkenpoten van stal te halen. De nazi’s en fascisten konden dan als hulptroepen gebruikt worden in de Koude Oorlog. Bijvoorbeeld. Toen de Amerikanen aan wal kwamen in Sicilië deden zij voor het installeren van een lokaal bestuur geen beroep op de communisten die in het verzet geschitterd hadden en populair waren, maar op de fascisten. Nazi’s werden geïntegreerd in de politie diensten van de rechtse dictaturen van Zuid-Amerika. In de NAVO kwamen ex- Wehrmacht officieren terecht. Gekend is het verhaal van generaal-majoor Reinhard Gehlen die onder Hitler aan het Oostfront gewerkt had. Na WOII werkte hij voor de CIA en werd hoofd van de Westduitse Inlichtingendienst in dienst van de NAVO.
Extreemrechtse, fascistische-nazistische krachten konden hun verloren oorlog tegen de Sovjet-Unie, die het grootste aandeel had in de nederlaag van Hitler (foto start jaarlijkse herdenkingsparade Moskou)
revancheren in de Koude Oorlog. In en rond de uitgestrekte wouden van Oost-Europa woedde een bloedige guerrillaoorlog tot ca 1958 tussen het Rode Leger en fascistische krachten van de Baltische landen, Oekraïne, Polen met steun van de CIA (het verklaart de haat van die staten vandaag, nu onder controle van extreemrechts en het Westen, tegen Rusland).
In West-Europa recycleerden na de oorlog kinderen en kleinkinderen van collaborateurs tot democraten of bleven koppig bij hun fascistisch gedachtengoed. Ze werden geïntegreerd in de Vlaamse maatschappij. Je kon ze terug vinden in de politiek, het katholiek onderwijs tot de universiteiten, in de pers en in de media, in kleine en middelgrote ondernemingen.
In West-Europa was de Koude Oorlog, in het verlengde van WOII, de bedding voor het anticommunisme. Oostpriesterhulp ontstond door het initiatief van de Norbertijn pater Werenfried Van Straaten, de “spekpater”
(foto). In Vlaanderen was het Vlaams Oost-Europa Comité (VOEKO) een belangrijke draaischijf.
Historicus Prof. Bruno De Wever, broer van, erkende in het VRT-programma “Alleen Elvis blijft bestaan” (2013) dat hij in zijn jonge jaren in opdracht van de Westerse inlichtingendiensten documenten en boeken smokkelde naar Oost-Europa en Moskou.
Communistische verzetshelden werden in de Koude Oorlog gemarginaliseerd. Heel wat communistische verzetsmensen werden ontslagen of kregen een beroepsverbod. Velen van hen werden dan maar taxi chauffeur, handelaar of marktkramer in bijv. kleding, vis of spulletjes. Zoals Louis Van Brussel (1918-2001) die je na de oorlog elke week kon ontmoeten op de markt van Leuven waar hij sieraden, nepjuwelen verkocht die hij goedkoop aankocht in de DDR. Hij was afkomstig uit een socialistische familie, werd in 1943 lid van de clandestiene Communistische Partij en tijdens de oorlog commandant van het Leuvens Partizanenkorps. De laatste maanden voor de bevrijding werd hij commandant Operaties van de Belgische partizanen. In Rusland was hij één van de bekende West-Europese verzetshelden. Naast drager van Belgische eretekens was hij ook Held van de Sovjet-Unie. Hij schreef het boek “Partizanen in Vlaanderen” (Masereelfonds, 1971).
Sociale afkomst
Dat het verzet in de Koude Oorlog werd gemarginaliseeerd heeft ook te maken met de sociale wortels van collaboratie en verzet.
De Vlaamse collaboratie steunde grotendeels op een Vlaams draagvlak van onderwijzers, clerus, kleine ondernemers en volks aanhang. De dominante katholieke ideologie in landelijk Vlaanderen vormde de perfecte humuslaag.
Voor en tijdens de oorlog, maar ook in de Koude Oorlog, waren vele priesters in de katholieke colleges actieve Koude Oorlogsmilitanten. De nazi priester Cyriel Verschaeve is hèt symbool ervan. Toen in de Limburgse gemeente Lanaken in 2017 de Verschaevestraat werd omgedoopt tot Anne Frankstraat onthielden de N-VA en het Vlaams Belang zich.
Collaboratie was echter geen uniek Vlaams fenomeen. Er was ook de Belgische industriële en financiële elite die collaboreerde met de Duitse bezetter (zie het boek van Patrick Nefors, “Industriële collaboratie in België, 2000, Kritak). En in Wallonië was er de Waalse fascistische leider Léon Degrelle met zijn beweging Rex. Hij richtte het Waals legioen op van de Waffen SS. Na 1945 werd hij bij verstek ter dood veroordeeld. Hij leefde nadien luxueus onder een andere naam in Spanje onder het bewind van dictator Franco.
Discreet gesteund door de pers en de almachtige Vlaamse katholieke zuil in het Koude Oorlogsklimaat, konden de collaboratiekrachten actief aanwezig zijn in de openbare informatieruimte. Daarenboven konden zij de repressie van de collaboratie – deels terecht – oppompen als een wraak van de unitaire, door de Franstalige elite gedomineerde Belgische justitie, die jarenlang de Vlamingen minoriseerde op cultureel en democratisch vlak.
Bij het verzet lagen de sociale wortels anders. Het verzet rekruteerde beperkt in de middenklasse bij ambtenaren en leraars. Maar vooral in de arbeidersklasse. Terwijl de collaborateurs onder Duitse bezetting alle faciliteiten kregen- macht, geld en spreekruimte- was de positie van het verzet tegen de bezetter uiteraard zeer gevaarlijk. Verzetsmensen opereerde per definitie in het geheim op gevaar van aanhouding, martelingen en transport naar de vernietigingskampen. Het verzet nam gevarieerde, niet altijd spectaculaire vormen aan. Rantsoenzegels stelen, paspoorten vervalsen, pamfletten of tijdschriften verdelen , onderduikadressen leveren. Dit alles aangevuld met delicate gewapende operaties.
8 mei 2023: neoliberalisme en neofascisme
Het wereldkapitaal voelt zich vandaag straffeloos. Het kwaad van de wereld is teruggekeerd in zijn neoliberale gedaante. Het creëerde een wereldwijd systeem om landen en volkeren onder druk te zetten, te vernietigen en te beroven. Die doelstellingen kwamen tot uiting in de NAVO-agressie tegen Joegoslavië, Irak, Afghanistan, Libië, Syrië. Met Westerse wapens voert Saoedi-Arabië een wrede oorlog in Jemen. In Afrika ontbreekt het massa’s mensen aan de meest elementaire voorzieningen. Tegelijk rijden de milities rond met kostelijke westerse wapens en worden hun grondstoffen geplunderd.
De roofzuchtige vernietiging van de Sovjet-Unie in 1991, bracht de neoliberale roofdieren van het Westen in vervoering. In Rusland privatiseerden de roofridders van de nomenclatura een groot deel van de industriële- en financiële basis van de Sovjet-Unie. Er ontstond een extreemrechtse, neofascistische Russische partij (Liberaal-Democratische Partij) die in het parlement vertegenwoordigd is.
De gedegenereerde Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) werd in 1991 verboden. Ze kwam als een kurk terug boven water in 1993, ontdaan van zijn corrupte top, kaders en verraders. Ze is nu in kapitalistisch Rusland de sterkste democratische oppositiepartij als Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF). De CPRF wil af van het Russisch neoliberalisme en roofdierkapitalisme en pleit voor socialisme aangepast aan de normen van de 21e eeuw. Zij is de grootste vijand van de zogenaamde Vlasovieten (naar de Sovjet generaal Andrej Vlasov die met een Russische divisie vocht aan de zijde van Hitler).
In de landen waar het neoliberalisme heerst wordt een wreed sociaal beleid gevoerd van besparingen, van privatiseringen, van sociale ongelijkheid, fiscale onrechtvaardigheid en het zoveel mogelijk buiten spel zetten van de vakbonden (Delhaize, pensioenwet van Macron in Frankrijk).
Buiten de democratie opererende cenakels van banken, multinationals, grote advocatenkantoren en consultancy bedrijven tekenen het beleid uit. Het zijn ingrediënten van het neofascistisch sociaaleconomisch menu.
Het neoliberalisme veroorzaakt diep ongenoegen bij het volk. Massa’s mensen staken en betogen. Zie bijvoorbeeld Frankrijk, België, Engeland, Duitsland. Het neoliberalisme vindt in het neofascisme de reservetroepen om de crisis het hoofd te bieden en haar recepten verder door te drukken.
Neofascisme in Europa
Het fascisme, dat 78 jaar geleden zoveel onheil bracht, is niet van de Europese aardbodem verdwenen. De wereldoligarchie heeft het fascisme nodig als bondgenoot om zijn voorrechten en belangen te verdedigen.
Vandaag is de eerste minister van Italië een rechtstreekse afstammeling van de fascistische organisatie Fratelli d’Italia. In Spanje is Vox als spreekbuis van aanhangers van de Franco dictatuur terug uit haar as herrezen. In Frankrijk klopt Marine Le Pen wellicht aan de deur van het presidentieel Elysée paleis in 2027. In Vlaanderen heeft zowat de helft van het electoraat sympathie met rechts tot extreemrechts. Neonazi’s in maatpak zoals Dries Van Langenhove worden in Vlaanderen verkozen.
Het fascisme is in sommige staten van Oost-Europa agressief. Het is doorgedrongen tot de hoogste staatsniveaus. Het marcheert in uniform in de Baltische hoofdsteden Vilnius en Talinn. In Kiev worden boeken in brand gestoken. Oekraïense fascisten zoals boegbeeld Stepan Bandera, die duizenden joden en Oekraïeners hielp vermoorden in WOII, krijgen lof in fakkeloptochten en standbeelden. Monumenten van Sovjet- soldaten worden in Warschau gesloopt. Europarlementariërs van uiterst rechts, met steun van centrumpartijen, stemmen in het Europees Parlement verachtelijke resoluties. Ze proberen nazisme gelijk te stellen aan het sovjet socialisme.
8-mei-coalitie: noodzaak van de tijd
We moeten de strijd winnen tegen de “neoliberale-fascistoïde wereldorde” in opbouw of “The Great Reset” genoemd zoals in Davos. Een strijd in naam van al het beste dat door de diverse en kleurrijke wereldcultuur op de continenten is gecreëerd. In naam van een vredevolle toekomst voor de mensheid zowel democratisch, ecologisch als sociaaleconomisch.
De sleutel tot succes is de eenheid en cohesie van de vredelievende krachten van de planeet en zeker Europa, vaak de basis van koloniale oorlogen en twee wereldoorlogen (foto).
In de bloedige jaren van de Tweede Wereldoorlog bestond een grote Europese strijdalliantie tegen de barbarij. We denken aan de samenwerking van patriotten, democraten en communisten. Deze is toen tot stand gekomen ondanks sociale- en ideologische verschillen of verschillen van politieke- en religieuze opvattingen.
Vandaag vereisen de uitdagingen van 2023 opnieuw de eensgezindheid van alle mensen van goede wil. De 8-mei-coalitie van anti- fascistische organisaties heeft het doel om van 8 mei terug een officiële feestdag in ons land te maken. Het initiatief komt niets te vroeg. Het is de noodzaak van de tijd. Breendonk moet een herinneringsmonument blijven.
