De verkiezing van de Amerikaans-Peruviaanse Robert Francis Prévost tot paus Leo XIV ( foto: De Groene Amsterdammer, de paus met in zijn schaduw een Curiekardinaal) werd verwelkomd als een stap in de continuïteit van het sociale engagement van de kerk. De keuze leest in de eerste plaats binnen de doctrine van het sociaal katholicisme van zijn naamgenoot Leo XIII die Rerum Novarum (1891) publiceerde. Maar is er niet meer? Het zou ons verwonderen dat de paus niet vertrouwd is met de bevrijdingstheologie na vele jaren werkzaam te zijn geweest in Peru.
Leo XIII de naamgenoot van Leo XIV
Decennia na het Communistisch Manifest en de opgang van het socialisme, werd in 1891 “Rerum Novarum” gepubliceerd door paus Leo XIII.
Daarin zag het concept van het sociaal-corporatistisch katholicisme het licht.
De sociale leer van de kerk verwerpt enerzijds het laissez-faire liberalisme. Maar het is vooral een tegenzet voor het succes van het socialisme. De katholieke Vlaamse krant Het Volk droeg in zijn titel “anti-socialistisch dagblad”.
Over de klassenstrijd worden, als onderdeel van antisocialistische propaganda, heel wat onjuiste verhalen verteld. In het Communistisch Manifest stelt K. Marx dat de klassenstrijd niet zomaar een hersenspinsel is dat door een aantal wereldverbeteraars is uitgevonden.
Het is de algemene uitdrukking van de machtsverhoudingen van de klassenstrijd in een historisch tijdvak. Het Communistisch Manifest begint in het eerste hoofdstuk “Bourgeois en Proletariërs” met de zin dat de geschiedenis van alle vroege maatschappijen de geschiedenis is van de klassenstrijd. Van de vrije en de slaaf, patriciër en plebejer, van baron en lijfeigene. Onderdrukkers en onderdrukten stonden in voortdurende tegenstelling tot elkaar…Ze voerden een onafgebroken strijd, dan verdoken dan weer openlijk.
De klassenstrijd die in het sociaal katholicisme wordt verworpen in een pleidooi voor overleg en samenwerking tussen de heersende klasse en de arbeidersklasse en actievormen zoals stakingen als laatste “middel”.
Het Sociaal Pact dat in België na de oorlog werd afgesloten tussen de vakbonden en het patronaat, vermeldt uitdrukkelijk de erkenning van het gezag en de macht van de werkgevers.
Van corporatisme naar neoliberale dictaten
Het is na de oorlog de start van een corporatistisch model dat de sociale welvaartsstaat in West-Europa hielp uitbouwen. De druk van het “rode gevaar”, de Sovjet-Unie en sterke West-Europese Socialistische en Communistische bewegingen, speelden hierin een grote rol.
Het was niet toevallig dat het sociaal katholicisme in Vlaanderen streefde naar een sociaal vooruitstrevende beweging als “enig verweermiddel tegen het communisme”, zoals voorman P.W. Seghers van het ACW zei enkele jaren na het einde van de oorlog op een congres (Kadoc Jaarboek 1985).
Naast de religieuze inhoud, behoort het sociaal katholicisme, zoals verwoord in Rerum Novarum, politiek tot dezelfde familie als het politieke reformisme van de christendemocratie en sociaaldemocratie: overleg, samenwerking met een tot compromis bereid zijnde heersende klasse. Zonder het kapitalisme in vraag te stellen.
In ca 1980 heeft de heersende klasse met het neoliberalisme het corporatisme opgeblazen. Ze vervelde in een agressieve, klassenstrijd tegenover de werkende bevolking. Het leidt ons al decennia naar grote sociale ongelijkheid, afbraak van de sociale zekerheid, belastingparadijzen en fiscale fraude, concentratie van vermogens bij superrijken, de klimaatcrisis, oorlogen, racisme en de crisis van de democratie. Daar komt nu bij dat recent miljarden worden uitgegeven voor de militaristische opbouw van de samenleving ten koste van de mensenrechten, van een sociaal en ecologisch beleid.
Warren Buffett (95), één van de rijkste beleggingsgoeroe’s (geschat vermogen 145 miljard dollar) zei enkele jaren geleden: “Er is klassenstrijd. Maar het is mijn klasse, de rijken, die de strijd voeren en aan het winnen zijn”.
Sociaal katholicisme versus bevrijdingstheologie
Is het verantwoord de nieuwe paus zomaar in het hokje te plaatsen van zijn voorganger Leo XIII die Rerum Novarum publiceerde als start van het sociaal katholicisme? Leo XIV komt uit een ander theologisch landschap van Zuid-Amerika waar de bevrijdingstheologie ontstaan is.
Bevrijdingstheologie is wezenlijk verschillend van het sociaal katholicisme. De Bijbel wordt gelezen in het licht van de situatie van de armen. Volgens bevrijdingstheologen is bij de armen, onderdrukten en gemarginaliseerden die naar bevrijding verlangen, de lijdende Christus te vinden. Solidair zijn met hen, en hun verzet is de roeping van de christelijke theoloog. De boodschap van Jezus wordt geïnterpreteerd in termen van ‘bevrijding’ (niet ontwikkeling zoals in het sociaal katholicisme) van de onrechtvaardige, verdrukkende economische -, sociale- en politieke structuren.
Bevrijdingstheologen gebruiken, in eigen taal, marxistische concepten in de analyse van de uitbuiting en onderdrukkingsmechanismen.De derde wereld vnl. in Zuid-Amerika waar geweld, bloedvergieten en sociale ongelijkheid al decennia etterbuilen zijn, was hier gevoelig voor. De bevrijdingstheologie kreeg navolging in andere delen van de wereld. Er ontstond een zwarte bevrijdingstheologie in Zuid-Afrika en in de Verenigde Staten.
In Zuid-Amerika ontstond een volkskerk steunende op de bevrijdingstheologie. Het werd een massale onderstroom mede waardoor in Zuid-Amerika fascistische dictaturen verdwenen, het klerikalisme marginaliseerde, en progressieve leiders aan de macht kwamen.
Wat opvalt in de stroom van katholieke commentatoren naar aanleiding van de verkiezing van de nieuwe paus is, ook bij de “Torfsen” en cs. in de Vlaamse pers, dat er een soort mutisme heerst bij westerse theologen en katholieke media babbelaars over de grote invloed van de bevrijdingstheologie en de volkskerken in Zuid-Amerika waarin Leo XIV decennialang werkzaam was.
Ooit was het anders, toen aan de KULeuven Latijns-Amerikaanse priesters studeerden die zich inspireerden op de bevrijdingstheologie. En Eredoctoraten werden uitgereikt aan bisschoppen van Zuid-Amerika die de bevrijdingstheologie integreerden in hun praktijk.
Kruistocht
Wat we weten is dat de bevrijdingstheologie op grote vijandigheid stuitte van Rome onder de recentste voorgangers van paus Franciscus. Tijdens de pontificaten van de Pool Karol Wojtyla, paus Johannes Paulus II (1978-2005) en de Duitser Joseph Ratzinger, paus Benedictus XVI (2005-2013) werd 35 jaar lang een kruistocht gevoerd tegen de bevrijdingstheologie.
Onder het bewind van de Pool Paus Paulus II was hij, net zoals in Polen toen, een front fighter tegen elke vorm van marxisme en socialisme. Ook in Latijns- en Centraal-Amerika.
Wie wat ouder is zal misschien het zich nog herinneren. In 1983 was paus Johannes Paulus II op reis in Centraal-Amerika. Voor de camera’s van heel de wereld dwong de paus de Nicaraguaanse priester, dichter en minister van Cultuur Ernesto Cardenal (foto)
op zijn knieën. De paus sprak hem bestraffend toe omdat hij het pauselijk bevel om uit de marxistische regering van de Sandinisten in Nicaragua te stappen had genegeerd. De Nicaraguaanse gelovigen werden opgeroepen zich weer achter de conservatieve bisschoppen te scharen.
In 1986 werd de bevrijdingstheoloog Leonardo Boff voor een jaar het zwijgen opgelegd vanwege zijn boek “Kerk, charisma en macht”. In 1990, tijdens een bezoek aan Mexico, sprak Johannes Paulus II over priesters “die betrokken zijn bij de klassenstrijd, hun taak als clerus lid uit het oog verliezen”.
Na de 35 jaar lange kruistocht tegen de bevrijdingstheologie kwam er een einde aan in 2013. De Argentijn Jorge Mario Bergoglio, paus Franciscus, stond positief tegenover de bevrijdingstheologie
. (foto) Hij nodigde bevrijdingstheologen uit in Rome.
Paus Franciscus bekrachtigde de heiligverklaring van de vermoorde (1980) Salvadoraanse bisschop Oscar Romero die de bevrijdingstheologie genegen was (samen met de Braziliaanse bisschop Dom Hélder Camara).
Het zou ons verwonderen indien paus Leo XIV jarenlang als missionaris en bisschop in het Zuid-Amerikaanse Peru, geen weet zou hebben van de bevrijdingstheologie. We weten uiteraard niet hoe hij er tegenover stond in Peru en hoe hij als paus Leo XIV erover denkt en in hoever hij erdoor geïnspireerd is.
Leo XIV: warme wind uit het zuiden?
Robert Francis Prévost is niet zomaar paus Leo XIV geworden. Wijlen Paus Franciscus bereidde het terrein voor. De Augustijn en in Peru werkzame bisschop Francis Robert Prévost werd onder Franciscus tot kardinaal gewijd. Hij kwam in de Curie in 2023 als hoofd van het machtig departement dat nieuwe bisschoppen benoemt.
Het paste in de aanpak van Paus Franciscus. Hij benoemde heel wat nieuwe kardinalen die in meerderheid uit het zuiden afkomstig waren en direct vertrouwd zijn met armoede, geweld, westers imperialisme en neokolonialisme, …(foto)
Het eerste wat de nieuwe Paus Leo XIV zei bij zijn verkiezing was afstand doen van het klerikalisme door te zeggen dat: “bisschoppen en kardinalen moeten zich niet als prinsen gedragen maar als christenen met het volk. Het kerkelijk beleid moet uitgetekend worden door de gelovigen en de bisschoppen samen.
Tegen de meritocratische, liberaal individualistische samenleving zal hij zich zeker de filosofie van zijn stichter Augustinus herinneren. Augustinus stelt dat de mens niet moet denken dat hij de koning van de wereld is. Er is niets dat je niet hebt ontvangen.
Onder de hoge koepel van de St-Pietersbasiliek en op de glimmende marmeren vloeren kwamen staatshoofden en regeringsleiders de nieuwe paus op 18 mei jl. inhuldigen. Misschien moet bij hen toch een belletje gerinkeld hebben toen de paus het had over “het kapitalisme (“Economisch paradigma”) dat de grondstoffen van de aarde uitbuit en de armsten marginaliseert”.
Zijn fors pleidooi voor vrede wierp de nieuwe paus Leo XIV in het aangezicht van de staatshoofden en regeringsleiders in de basiliek die vandaag met bijna niets anders bezig zijn dan miljarden uitgeven voor confrontatie, veroveringen, oorlogen. De oorlog als monster van Franckenstein wordt terug gevoed met wapentuig.
De Amerikaans-Peruviaanse paus zal zeker geen bondgenoot zijn van de christelijke crypto fascistische nationalisten die Trump mee aan de macht hielpen. Leo XIV gaf, voor hij paus werd, openlijk kritiek op de deportatiepolitiek van Trump van migranten (idem over de klimaatproblematiek).
Dhr. Steve Bannon is Trumps extreemrechtse adviseur, en brenger van nazigroeten op meetings. Hij noemt paus Franciscus een marxist. En uitte ook een afkeer voor Leo XIV als een nieuwe “woke paus”.
35 jaar beleid van reactionaire figuren van de pausen Karol Woijtyla en Joseph Ratzinger was een catastrofe en heeft diepe sporen achter gelaten. Het was een ijskoude wind uit het noorden van Europa. De Argentijn Franciscus keerde de wind in 2013.
En zijn medestander, de Amerikaan- maar vooral -Peruviaan, Robert Francis Prévost, paus Leo XIV, zal in elk geval verder een warme wind laten waaien uit het zuiden. Rekening houdend met de conservatieve krokodillenpoel waarin Leo XIV 
( foto met achter hem een Curiekardinaal) is terecht gekomen in het Vaticaan, is er hoop met de nieuwe paus. Als stem namens miljoenen katholieken en anderen voor de sociale- en economische emancipatie van de volkeren en de bekommernissen voor het leefmilieu en de vrede.
