Onder boven vernoemde titel verscheen dit jaar een essay van de Nederlandse schrijfster Roxane van Iperen (*). Dit essay is een zeldzame zuurstof instroom onder de verstikkende stolp van het hyper individualisme. De auteur verwerpt de “individuele maakbaarheidsideologie”. Ze legt de nadruk op de urgentie van de strijd voor systeemverandering in progressieve richting. Zeker nu de roofdieren van het oligarchisch techno- kapitalisme de democratische verworvenheden naar de afgrond duwen in naam van de vrijheid. Als de vrijheid van de wolven voor hun rooftochten.
Marmotten race
De schrijfster vergelijkt het systeem – in wat ze zelfs beweert in een versimpelde vorm- met een marmotten- of cavia-race in een soort sjoelbak. In die bak is een soort doolhof uitgezet die leidt naar diverse poortjes met geld bedragen. De hoop is dat jouw cavia het hoogste geldbedrag trippelde. Maar de schotten die in de bak zijn geplaatst bepaalden waar het dier uitkomt.
R. van Iperen: “Individuen in de maatschappij zijn de poppetjes, de cavia’s. Het systeem dat is de bak met schotten. Die schotten zijn een eeuwenlang opgetuigd bouwwerk. De stand van de schotten wordt bepaald door een lange erfenis van stenen muren vol cultuur, religie, gewoonten, geschiedenis en wetgeving gestut met taal en lokale omgangsvormen”. We zouden eraan toevoegen de klassenstrijd.
Om de plaats van de schotten te veranderen zullen de schotten collectief moeten worden verplaatst. Ze verwerpt dan ook de slogan bijv. een “beter milieu begint bij jezelf” omdat dit uitgaat van de individuele maakbaarheidsideologie en omdat dit de solidaire en collectieve aanpak in de weg staat van systeemverandering.
Voor haar blijft bijv. de val van de Muur in Berlijn in 1989 terecht een cruciale gebeurtenis. Het was volgens schrijfster de overwinning van het democratisch kapitalisme. Graag hadden we ook de rol van decennia intense Koude Oorlog vermeld gezien. Maar ook het Rijnlandmodel in West-Europa waarnaar ze met enig heimwee verwijst is mislukt.
Terug naar af
We zijn nu terug naar af. Het rauwe kapitalistisch “sharehoudermodel” leidt de dans met als enige geloofspunt en dogma: winstmaximalisatie voor de aandeelhouders en al die zorgen over het beschermen van de mens en omgeving is te duur en te belemmerend voor hun vrijheid.
Voor de schrijfster heeft er in het westen een feitelijke staatsgreep plaatsgevonden. Machtige industrieën hebben zich verbonden aan politici. Deze politici bedienen een geglobaliseerde markt, met wetgeving en regelgeving, en bedrijven.
Anderzijds lokale zondebokpolitiek gericht tegen werklozen, migranten en andere zwakkere bevolkingsgroepen (rechts en extreemrechts). Elk probleem is individueel van ‘eigen schuld dikke bult’. Er is geen enkel mededogen meer met mensen die ziek, zwak, arm, dik, verslaafd, zin. Hoe geglobaliseerd ook, men leeft in gescheiden werelden en diende daarbij enkel het eigen belang van “mijn planeet eerst”.
Voor de auteur is de fundamentele tegenstelling tussen de lokale realiteit en de globale problemen. Het lokale systeem is het systeem op de grond in de steden en dorpen en gewesten en landen. Daar wordt het dagelijks leven geleid van miljarden mensen in arbeid, onderwijs, verzorgings- en ziekenhuizen, fysieke infrastructuren. Dat is de ene planeet.
Daarboven hangt een ander systeem. Een systeem in “the cloud” een intens verweven netwerk van financiële instellingen, multinationals, techbedrijven, supranationale technocratieën (IMF, Wereldbank bijv.), superrijke miljardairs, ondernemers, en politici. Dat is de andere planeet.
Alhoewel o.i. de scheiding tussen die twee werelden kunstmatig is. We spreken eerder van een onderscheid. Want de wereld “boven” in “the cloud”, zoals de auteur zegt, beïnvloedt sterk de wereld in de dorpen en steden. Het is zoals in een baai waar zout water van de oceaan zich vermengt met lokaal zoet water.
De auteur wijst zelf op die interferentie. Zij wijst op de schijnbare paradoxale broederschap tussen globalisten en nationalisten. Ze verwijst naar het voorbeeld van de Brexit waar de nationalisten met hun propaganda voor de daling van de immigratie, het herstel van de grenzen en de terugkeer naar een “aanvaardbaar straatbeeld” het referendum wonnen.
Minder bekend is dat achter deze Brexit campagne de stuwende kracht de Londense City was met zijn steenrijke financiële oligarchie (red. met de rechtse Nigel Farage, als gewezen grondstoffenhandelaar in The City, de leider van de Brexit-campagne). De nationalisten van extreemrechts spelen samen één spel met de globalisten in het oligarchen kapitalisme.
De eend en de hyena…
Voor de auteur is de rode loper uitgerold voor de Alt-democratie door de ‘gematigde politieke partijen’. De liberale democratie werkt niet voor haar inwoners. De auteur: “de liberale democratie ziet eruit als een eend, klinkt als een eend, maar het functioneert als een hyena” (blz. 110). De sabotage van democratische instituties gebeurt steeds minder heimelijk.
R. Van Iperen verwijst naar Amerikaanse techmiljardairs zoals een Peter Thiel die dromen van een wereld zonder overheid of belastingen. Democratie is aan hen niet besteed omdat het hun individuele vrijheid beperkt en wat zij noemen “de rotte appels” (de zwakken, ouderen, immigrannten, gehandicapten werklozen, zieken,…), die het niet op eigen kracht redden, onterecht bevoordeelt.
Conservatieve libertariërs zien de democratie als een vals instrument om welvaart te herverdelen. De economische vrijheid die Thiel voorstaat wordt gecompenseerd door een strenge culturele ordening die hij ziet als antwoord op de moderne wereld. Nationalistisch extreemrechts vormt voor hem daarin een sleutelelement.
De relaties tussen de private sector en de politiek ontvouwen zich in 2025 steeds meer in het zicht. Bijv. Thiel (vriend ven Elon Musk) was de zakelijke partner en mentor van J.D. Vance. Deze laatste werd met de hulp van P. Thiel schatrijk en hielp hem richting zijn huidige positie als vice- president van Donald Trump.
De herverkiezing van Donald Trump met als running mate J.D. Vance was een droomhuwelijk tussen Alt-right en Alt-finance. Het luidt een nieuw tijdperk in wat betreft schaamteloosheid, bewuste afbraak van de democratie. Ze zeggen te strijden voor de “morele superioriteit van de westerse beschaving door oplossingen te bieden, maar zorgen voor uitsluiting, onderdrukking, en ontmenselijking van iedereen die niet binnen een christelijke, witte vooroorlogse zedenschets past “(blz. 144). Voor hen is (hun) vrijheid en democratie onverenigbaar.
De rol van de staat
Voor ons ligt een messcherp essay dat individualistische maakbaarheidsideologie verwerpt, “the winner takes it all” mentaliteit. En het belang van systeemkritiek en de strijd voor verandering voorop stelt als dè voorwaarde voor menselijke emancipatie. Niet evident gezien vele schrijvers, lesgevers, mediamensen, politici in onze contreien gedomesticeerde huisdieren zijn geworden van het globalistische, oligarchen kapitalisme.
De auteur is er zich van bewust dat een essay een beperkt probeersel is gezien de systeem uitdagingen. Ze zegt eerlijk “ik heb geen hapklare oplossingen” (blz. 158). Maar in een essay juiste opmerkingen maken die breken met het heersend ideologisch verhaal, is al belangrijk.
Natuurlijk zijn sommige uitgangspunten vergeten en/of voor betwisting vatbaar. Bijv. als de schrijfster de val van de Berlijnse Muur in 1989- terecht- cruciaal noemt waarbij het “democratisch kapitalisme won. Maar, we vergeten niet dat er een decennialange Koude Oorlog van het “democratisch Westen” woedde die de socialistische experimenten in een carcan dwong. Tot vandaag in Cuba en Venezuela bijv.
Of, vandaag ontwikkelt zich een zuidelijke bewustwording die 500 jaar westerse kolonisatie, uitbuiting, onderdrukking afwijst en zijn eigen ontwikkelingspad opgaat (BRICS bijv.). Sommige landen met socialistische recepten, anderen met keynesiaanse. In elk geval met een stevige rol van de nationale staat als dam tegen de wolven van Wall Street en Seattle.
(*) Roxane van Iperen, “Eigen planeet eerst”, Uitgeverij Thomas Rap, Amsterdam, 165 blz., 2025. Ze is juriste en schreef o.a. Schuim der aarde, De genocidefax. In Eigen Welzijn ontmaskert ze de mythe als zou alleen de onderklasse voor extreemrechts stemmen. Ze toont aan dat vooral de kleine burgerij (middenklasse) naar rechts opschuift omdat ze bang is haar welvaart en positie te verliezen.
