Robots (foto-ABVV) en digitalisering kunnen veel menselijke arbeid aangenamer maken en vervangen. Maar het sociaal- economisch systeem en het politieke beleid zal bepalen of robotten en digitale platforms de maatschappij zal bevrijden van stresserende, uitputtende arbeid of de maatschappij zal ontwrichten en werkende mensen moderne slaven zullen worden.
Indien de innovatie van robotten en digitale netwerken de menselijke arbeid verdringen, zal de roep om ze te belasten steeds luider klinken. Dat is niet nieuw: in het laatste kwart van vorige eeuw begon de robotisering en automatisering (auto-industrie bijv.) op grote schaal. Er werden enorme productiviteitsstijgingen gerealiseerd en winsten voor aandeelhouders die mede de steeds grotere inkomensongelijkheid verklaart. De samenleving zag weinig voordelen van de productiviteitsstijgingen. Integendeel, de enorme kapitalen die nodig waren voor die innovaties werden deels betaald door inleveringen van werknemers en de gemeenschap (subsidies, werkloosheidsuitkeringen). Het is dan ook een oude eis van de sociale beweging dat de productiviteitswinsten die door de robots en de digitalisering worden gerealiseerd belast worden om, met die opbrengsten, uitgerangeerde werknemers te herscholen en jobs te financieren. Er zijn ideeën ook om robots en digitale platformen te belasten in plaats van enkel de hoge- de hoogste inkomensgroepen. Of voorstellen om hogere inkomens te belasten die verdiend worden met activiteiten die mensen vervangen door robots. Robotisering en digitalisering waren ook een belangrijk discussiethema van de vijfhonderd deelnemers aan het 10e statutair congres van het Vlaams ABVV (4-5 mei jl.). Voor een vakbond is het een dilemma: enerzijds zijn er grote groepen van leden die mee zijn met de flitsschermen van smartphone en pc, de controleschermen in de productieprocessen of de dienstverlening. Anderzijds bestaat de misvatting dat iedereen over die digitale vaardigheden zou beschikken. Niets is minder waar. Van rijk tot arm heeft wel zijn smartphone, maar het gebruik van de pc en internet en andere digitale toepassingen loopt een sociale kloof. Dat blijkt ook uit de jaarlijkse verplichting je belastingsbrieven in te (laten) vullen. Velen doen het one line. Maar als je in mei-juni de vakbondskantoren binnenloopt of de kantoren van de belastingsdienst dan zie je een massa lager geschoolde werkende mensen, die met een nummertje in de hand wachten op hun beurt, om manueel hun belastingsbrief in te laten vullen en/of te laten controleren. De huidige economie is een uitsluitingseconomie. Niet alleen sociaal, financieel,… Ook op het vlak van het gebruik van digitale platformen, internet,… De miljoenen slachtoffers beginnen gelukkig wraak te nemen. Kijk naar de Brexit, de verkiezing van Donald Trump, de opmars van wat denigrerend het populisme genoemd wordt door het establishment en zijn waterdragers.
In het huidig economisch systeem: robots maatschappijontwrichtend
Maar het belangrijkste is te zien dat de invoering van robots, automatisering, digitale platformen in het kapitalistisch systeem leidt tot sociale achteruitgang, het eroderen van sociale cohesie met de kopjes over het smartphone scherm gebogen. Het aantal bankfilialen is in vrije val omdat velen op de computer of zelfs op de gsm bankiert. Krantenwinkels en boekenwinkels hebben het moeilijk omdat boeken oneline worden gekocht. Supermarkten gaan na hoe ze het met minder personeel kunnen doen door klanten zelf hun aankopen te laten scannen. Een studie van Oxford- economen, stelde dat tot de helft van de jobs zouden kunnen verdwijnen door de technologische vooruitgang. Een Leuvense prof schat dat in Vlaanderen tot 1,4 miljoen jobs zouden kunnen verdwijnen. Technologische vooruitgang in het neoliberaal kapitalisme leidt tot zure vruchten voor de werkende bevolking. Dat is op termijn maatschappij ontwrichtend. In plaats van het werk aangenamer, lichter te maken en geld te besteden aan jobs die niet door robots en automatisering kunnen vervangen worden, zorgt het huidig economisch systeem voor onhoudbare werkdruk voor wie werk heeft. Terwijl honderdduizenden anderen geen werk meer vinden of in onderbetaalde flexi-jobs gedwongen worden.
Uber, Delivveroo,…misbruiken technologie om werknemers sociaal te dumpen. Er is gelukkig verzet van de werknemers.
De privé eigenaars van de economie en het management versterken hun machtspositie met de invoering van steeds meer robots en digitale platformen (Uber, Deliveroo,…)(zie foto). Ze zijn ook grote voorstander van versnipperd thuiswerk, naar hun zeggen om de autofiles te vermijden die ze zelf veroorzaken, door het promoten van bedrijfswagens om de sociale zekerheidsbijdragen te omzeilen. Als iedereen geïsoleerd thuis werkt, vechtend voor iedere nieuwe tijdelijke opdracht als zelfstandige,verschuift de macht naar de werkgever en wordt collectieve strijd voor sociale rechten moeilijker. Is de 19e eeuw terug op komst?
De strijd voor arbeidsduurvermindering is een speerpunt om de robots en digitalisering in dienst te stellen voor menselijk, evenwichtig en aangenamer werk. Robotisering, digitalisering doet niet alleen de productiviteit stijgen, maar maakt tegelijk ruimte om de bestaande arbeid comfortabeler te maken en een verder gaande arbeidsduurvermindering door te voeren. Robots en digitalisering moeten leiden tot kwantitatief minder arbeidsuren en meer aangenaam werk. Begin juni jl. werd Robert Vertenueil verkozen, als nieuwe voorzitter van het ABVV-FGTB (hij volgt Rudy De Leeuw op, die met pensioen is gegaan). Hij miste zijn entree niet en herhaalde het pleidooi van zijn vakbond voor de 32- en plaats van de 38-urenweek, liefst op 4 dagen en met behoud van loon. Zo wil de vakbond de productiviteitswinsten aanspreken die gerealiseerd worden door de robots. En wil de vakbond een meer leefbare arbeidsorganisatie, met meer plaats voor de combinatie van werk en gezin, waarnaar zoveel jongere gezinnen streven. Het ABVV plaatst dit voorstel in het najaar 2018 op de agenda van het inter-professioneel overleg. Zoals verwacht was de reactie van het patronaat zoals het dat in de recente sociale geschiedenis van de laatste 100 jaar deed: eentonig negatief. Telkens als de arbeidersbeweging de arbeidsduurvermindering in de loop der geschiedenis op de agenda heeft geplaatst was de reactie van de patronale woordvoerders “arbeidsduurvermindering is onbespreekbaar, ze is onbetaalbaar, ze zal de concurrentiepositie van de bedrijven ondermijnen en de economie kapot maken”.
Proefprojecten in Scandinavië en Vlaanderen
In de Scandinavische landen zijn proefprojecten bezig met de 30-urenweek. Maar ook Vlaanderen blijft niet achter. Femma, tot 2012 bekend onder de naam Kristelijke Arbeidersvrouwen (KAV) is een vereniging van vrouwen van in totaal 65.000 leden die deel uitmaakt van de Kristelijke Arbeidersbeweging (ACW, nu Beweging.net). Professor Ignace Glorieux begeleidt een proefproject van Femma, waarin de voltijds werkende medewerkers van één van de grootste vrouwenbewegingen in Vlaanderen, in 2019 overschakelen, een vol jaar, op een 30-urenweek met behoud van loon. Professor Glorieux begeleidt het proefproject en zal onderzoeken welke effecten er zijn op het welzijn van de mensen in hun woon- en werkomgeving. Vele mensen leggen er zich bij neer dat ze een overvol en druk leven hebben, maar Femma gelooft dat het ook anders kan. Een eerste probleem is dat het intellectueel discours van verschillende proffen en experts, die gemakkelijk de media halen, weinig bekommerd zijn voor het onderzoek naar eventuele positieve effecten van minder werken. Uiteraard hebben neoliberale denktanks, liberale proffen en de bedrijfsmanagers er geen baat bij te raken aan het zorgvuldig gekoesterde ideaalbeeld van de “hardwerkende Vlaming”, die alles over heeft voor zijn job. Riet Ory, woordvoerster Femma stelt dat: “De experimenten in Zweden tonen aan dat de arbeidsduurvermindering globaal tot een forse daling van het ziekteverzuim leidt. In Vlaanderen zagen we de resultaten van de eindeloopbaan regeling voor de non-profit. Vanaf hun 45ste krijgen de mensen daar progressief een aantal rimpeldagen of extra vakantiedagen die voor een beter evenwicht zorgt in het dagelijks leven. De vroegtijdige uitstroom van oudere werknemers ligt hier lager dan in andere sectoren. Bovendien is dit systeem goed voor de tewerkstelling. De werkgevers krijgen van de overheid namelijk een toelage als ze voor de vrijgekomen uren bijkomende krachten aantrekken. Iedereen wordt er du beter van”.
