In februari 2021 publiceerde de historicus Vincent Scheltiens met Bruno Verlaeckt, ABVV-voorzitter Antwerpen, een boek (*) over de actualiteit van extreemrechts (foto V. Scheltiens Ortegosa). De auteurs zeggen: “extreemrechts is een hardnekkig fenomeen waarvan de curve – om in covid-19 termen te blijven- ‘geflattened ‘, maar nooit ‘gecrusht’ werd”.
In tegenstelling tot wat velen denken, is extreemrechts in Europa nooit weg geweest. In het coronabestrijdingsjargon stellen de auteurs dat na de Tweede Wereldoorlog de fascistische curve wel geflattened maar niet gecrusht werd. Het fascisme kan, als de omstandigheden goed zijn, opgepookt worden, zoals vandaag bewezen wordt.
Fascisme (nazisme) was nooit weg
Eigenlijk ging het fascisme een aantal jaren na zijn nederlaag in de Tweede Wereldoorlog discreet verder zoals de auteurs stellen: “In de sfeer van de Koude Oorlog werden extreemrechtse figuren, netwerken en zelfs regimes aan het werk gezet in de strijd tegen het communisme”. (red: hierbij kan gezegd worden dat er in landen van het Balticum, Oekraïne na WOII een guerrilla actief was tegen het Rode Leger in uitgestrekte wouden, de zogenaamde “Bosbroeders”, met steun van de CIA; In het VRT-praatprogramma ‘alleen Elvis blijft bestaan’ (2013) bekende de gast Bruno De Wever, broer van, dat hij als jongeman geheime zendingen deed naar Moskou, in opdracht van Westerse geheime diensten). In de landen die in de invloedzone van de Sovjet-Unie kwamen te liggen werd extreemrechts wettelijk verboden. Die landen en Moskou wezen naar het westen met een beschuldigende vinger waar de denazificatie (terecht) niet ten gronde werd doorgevoerd. Communisten zoals de spionnen Harro en Libertas Schulze-Boyson en Arvid en Mildred Harnack die door het naziregime werden geëxecuteerd, werden in de gewezen Duitse Democratische Republiek (DDR) als martelaren vereerd.
In het Westen heeft elk Europees land zijn verhaal waarin ex-nazi’s of extreemrechts in het algemeen in het ambtenarenapparaat, politiek, economie, onderwijs en politie een rol blijven spelen. Tal van ervaren nazi’s en fascisten werden binnen gehaald in westerse veiligheids- en inlichtingendiensten en de NAVO (Gladio). De auteurs verwijzen naar één voorbeeld uit de vele, maar is o.i. illustratief. Reinhard Gehlen, was luitenant-generaal en hoofd van de nazi-Duitse geheime dienst aan het oostfront. Als specialist bestrijding van communisten leidde hij vanaf 1946 zijn eigen onder de controle van de CIA werkende spionageorganisatie. In 1956 werd hij stichter en eerste voorzitter van de West-Duitse geheime dienst, de Bundesnachrichtendienst. De strijd die hij als nazi voerde tegen de Sovjet-Unie aan het oostfront zette hij verder: tegen de communisten en linkse subversie, maar nu in alle respectabiliteit. In de Koude oorlog gedoogden de VS de fascistische regimes in Portugal, Spanje en Griekenland als nuttige bondgenoot tegen links en het communisme. (red.: Toen de Amerikanen op het einde van WOII landden in Sicilië moest het eiland bestuurd worden. De Amerikanen kozen voor bestuurders uit de maffia en extreemrechts, en lieten de communisten liggen alhoewel die de grootste democratische aanhang hadden).
Extreemrechts in Vlaanderen
Vandaag wordt het geestelijk klimaat gedomineerd wordt door een leger Vlaamse intellectuelen van donkerblauw, conservatief- katholiek, rechts Vlaamsgezind tot verdoken of openlijk fascistisch en voor alles fanatiek antilinks. Het uit de collaboratie ontstane weekblad ’t Pallieterke en de rechtse informatiesite ‘Doorbraak’ zijn belangrijke doorgeefluiken naar de Vlaamse publieke opinie, naast de tv-zenders. Het zijn vandaag hoogtijdagen voor rechts en extreemrechts in Vlaanderen.
Historicus Scheltiens is vandaag in zekere zin een witte merel in het Vlaams intellectueel landschap. Hij schetst met Bruno Verlaeckt in dit boek de stand van zaken van extreemrechts in Europa en Vlaanderen (foto: boekomslag). Alhoewel een aantal historici hen vooraf gingen met interessante studies over extreemrechts. Vooral studies over: extreemrechts voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Vlaamse historici publiceerden over de repressie, ‘een onverwerkt verleden’, de oorlogsburgemeesters, de Vlaamse Waffen-SS, de Oostfronters, de ziel van de collaborateur ‘voor volk, Vlaanderen en de Führer’. ‘Het Vlaams Blok’ (1992) van journalist Hugo Gijsels (1950-2004) analyseerde de actualiteit en de opkomst van deze partij vanuit een progressieve invalshoek. Deze studies bereikten niet de grote massa en nog minder het onderwijs. De grote massa in Vlaanderen werd voor het eerst bereikt met de memorabele televisie-uitzendingen van Maurice De Wilde (1923-1998) op de BRT (in de jaren tachtig) over de collaboratie. Het duurde nadien dertig jaar (2017) (!) voor boeiende afleveringen van de VRT konden bekeken worden met “kinderen van de collaboratie” (nadien gevolgd door ‘kinderen van het verzet’ en de ‘joden uitroeiing’). In 2019, kregen we een studie van historicus Frank Seberechts. Hij maakt in zijn boek “Drang naar het oosten” (foto, deel boekomslag) korte metten met het tientallen jaren gezongen liedje van de “Vlaamse oostfronters als misleide idealisten”. Hij documenteerde de oorlogsmisdaden waaraan de “Vlaamse idealisten” zich hadden schuldig gemaakt in verre landen.
Evoluties
Vincent Scheltiens en Bruno Verlaeckt zien vandaag volgende extreemrechtse evoluties. Eerst trachten ze zich een massa aanhang te verschaffen met sociale, zelfs antikapitalistische demagogie. Eenmaal aan de macht scharen ze zich achter de ondernemerseisen om de winstvoeten te herstellen. Dat gebeurt drastisch door de prijs van de arbeidskracht te verlagen. Dat kan door de vakbonden buiten spel te zetten, zelfs af te schaffen en corporatistische vakbonden op te richten. Het Vlaams Belang zit hier op dezelfde golflengte als de N-VA en de liberalen. Extreemrechts slaagt er vandaag in zich te verankeren in de werkende bevolking van arbeiders, zelfstandigen, kmo’s. Voor de auteur is dit een veeg teken aan de wand. Hij verwijst naar het interbellum. Toen zagen we hoe extreemrechtse organisaties zoals de Fasci di Combattimento van Benito Mussolini, in zijn vroege ontwikkeling, naast nationalistische eisen, een sociaal programma verdedigden dat delen van links aansprak. Vervolgens trad diezelfde organisatie met haar squadristi (zwarthemden) als knokploeg van grootgrondbezitters en industriëlen op tegen arbeiders- en boerenprotest. (red. cfr. de schitterende film 1900 Novecento (1976) van Bernardo Bertolucci (1941-2018), een epos over communisme, de strijd van het volk tegen fascisme in het Italië van begin de 20e eeuw).
Een tweede evolutie is dat het Vlaams Belang, dat tot nu toe een overwegend electoraal fenomeen is geweest, nu tracht een deel van de achterban fysiek te mobiliseren. De derde evolutie is de invloed van het electorale succes van het Vlaams Belang op gewelddadige elementen. V. Scheltiens en B. Verlaeckt: “In zijn meer donkere periferie, krijgen extremisten binnen en rond de partij, meer zelfvertrouwen om met openlijke neonazistische rituelen of geweld naar buiten te komen. Het geweld kan leiden tot gewelddaden tegen migranten, vluchtelingen, brandstichting in asielcentra, molesteren van linkse figuren. Of het nu de brandstichting is van het asielcentrum in Bilzen of de bestorming van het Capitool in de VS, de daders voelen zich gesterkt en aangevuurd door de woorden van extreemrechtse politici die- of ze nu Donald Trump, Tom Van Grieken of Theo Francken heten – in geval van onheil van krommenhaas zullen gebaren”.
Een vierde evolutie volgens de auteurs is dat de Vlaamse media al lang geleden de sluizen hebben open gezet waarlangs extreemrechts zijn discours verspreidt en een partij wordt zoals alle andere. Er zijn op dit vlak ideologische gangmakers voor extreemrechts, zonder zichzelf zo te benoemen, onder meer: Siegfried Bracke, ex-VRT en N-VA (red. we lezen ook hoe hij vandaag met een giftig slangentaaltje “Hoogviroloog” Marc Van Ranst aanpakt) en gewezen VRT-medewerker Jean Pierre Rondas. In het beste complotsfeertje zegt Rondas dat Bart De Wever door de media “vervolgd” wordt terwijl hij niet weg te slagen is uit de media (cfr. bijv. de reportagereeks over Bart De Wever op de VRT). De auteurs gaan even in op de jongerenorganisatie “Schild en Vrienden“. Eén van de trieste en totaal contraproductieve hoogtepunten van het de facto normaliseringsbeleid was de onweerstaanbare drang die een aantal media anno 2018 hadden om een aantal interviews te versieren met de “eindbaas” van de jongerenorganisatie Schild en Vrienden. Iets later onthulde een VRT-Panorama-reportage dat Schild en Vrienden in geheime chatgroepen racistische en antisemitische berichten deelde, koketteerde met nazisme, met wapens en gevechtstrainingen en ook alludeerde op het gebruik van geweld (wat ze ook deden in een overval op het ABVV-gebouw en op het Gravensteen in Gent). De “eindbaas” van Schild en Vrienden- duidelijk een neofascist- wordt door de sensatiezucht van een aantal belangrijke media, op slag een nationaal bekend figuur wiens actieradius plots heel Vlaanderen bestrijkt, aldus de auteurs.
In een vraaggesprek over zijn boek met De Morgen (20/02) schetst V. Scheltiens de voedingsbodem van de huidige vierde golf van extreemrechts. “Ik situeer het begin ervan in de nasleep van de politieke omslag begin van de jaren tachtig in vorige eeuw. Na een paar crisissen werd er overal zwaar bespaard die paal en perk stelde aan de welvaartsstaten die na de Tweede Wereldoorlog werden opgebouwd. Bepaalde vormen van samenhorigheid werden vernield. Die samenhorigheid was altijd sociaal van aard. Maar daarvoor is het identitaire (red.: allochtonen versus autochtonen) in de plaats gekomen”.
onderwijs
Wat in het boek minder aan bod komt, is de analyse van de rol van het middelbaar- en het hoger onderwijs dat de kiemen zaait voor extreemrechts. Universiteiten blijken een kweekbodem voor antisocialistische-, donkerblauwe-neoliberale, tot extreemrechtse ideologieën. We verwijzen in dit verband naar de Vlaamsgezinde, extreemrechtse studentenclub “Reuzegom” die aan de ‘Katholieke’ universiteit van Leuven haar gang kon gaan, tot en met de dood van een uit Afrika afkomstige medestudent tijdens een “doop” in 2018. De club verantwoordelijken werden door rector Sels nauwelijks gesanctioneerd. Het bleef stil rond de fatale afloop van de “doop”. Tot de pers en het sociaal middenveld de dood aan de grote klok hingen. Of aan de universiteit te Gent bijv. dat een kweekvijver is van donkerblauw liberalisme (bijv. Prof. Marc De Vos, nu werkzaam in Australië, fanatiek antilinks en militante aanhanger van Milton Friedman,(1912-2006) de grondlegger van de neoliberale Chicagoschool die bijv. de extreemrechtse dictator Pinochet adviseerde in 1973. Hij is lid van de Itinera denktank). We zijn bezorgd over de zonen en dochters van arbeiders, van progressieve, linkse politici en van linkse, progressieve activisten in vakbonden, milieu- en derdewereldorganisaties, die les volgen of examens moeten afleggen leggen bij militant neoliberale en/of rechts conservatieve leraren en proffen. We zouden een vlieg willen zijn om te horen wat die heren/dames uitbraken tijdens hun lessen. Het neoliberalisme heeft niet alleen veertig jaar lang een politiek-economisch beleid doorgeduwd. Tegelijk is ook een cultuur, een levenswijze, een aantal basisattitudes en waarden vele jaren aangeleerd, die in tijden van crisis bijna naadloos overgaan in extreemrechts. Toverformules voor oplossingen geeft V. Scheltiens niet in zijn boek en ze bestaan ook niet. Het is al uitstekend dat een Vlaamse historicus, academicus de juiste vragen stelt en de juiste analyse maakt over extreemrechts vandaag. We komen stilaan in een tijd waarin de “waarheid vertellen revolutionair is”.
(*) Vincent Scheltiens en Bruno Verlaeckt, “Extreemrechts, de geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier)”, 139 blz., Academic & Scientific Publishers (ASP), 2021.
Historicus Vincent Scheltiens (Universiteit Antwerpen) weet wat extreemrechts en fascisme is. Hij komt uit een familie van verzet tegen het fascisme. Vanaf 1934 toen Franco op een bloedige wijze de opstand van de mijnwerkers kwam onderdrukken in Noord-Spanje, tot 1939, heeft zijn familie te maken gehad met strijd, weerstand, gevangenschap en terdoodveroordelingen. Onder Franco hadden vele van zijn familieleden langs vaderszijde een beroepsverbod. Daarom werden de kinderen weggestuurd. Zijn vader is op zijn achtste naar België gekomen als vluchteling. Vandaag zet hij de strijd van zijn grootouders tegen extreemrechts verder in Vlaanderen (hij verwijst ook naar belgicistisch extreemrechts). Vincent Scheltiens: “sommigen zeggen dat we door Covid-19 in een dictatuur leven. Wie dat beweert, weet niet wat een dictatuur is”. Medeauteur Bruno Verlaeckt is voorzitter van de Algemene Centrale van het ABVV, Antwerpen-Waasland.