Er zijn deze zomer 2021 grote bosbranden geweest in Europa, in het Amazone woud of in de wouden van Californië. In Siberië was het even erg. Grote bosgebieden zijn zwartgeblakerde stronken geworden. Bossen zijn echter een essentiële levensbron. Ze zijn één van de hefbomen in de strijd tegen de klimaatopwarming (foto Greenpeace België). De klimaatconferentie van Glasgow komt eraan (1-12 november e.k.), ze zou knopen moeten doorhakken. Antonio Guterres Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties spreekt over “code rood voor de planeet”.
Deze zomer brandden vele bossen op aarde. Jarenlang was het een natuurlijk proces, maar recent is er een factor bijgekomen: de klimaatopwarming. De Amerikaanse historicus David Wallace-Wells schrijft in zijn boek “Onbewoonbare aarde” (2019) onder meer over de bosbranden in Californië. Natuurbranden waren daar tot voor kort een vertrouwd verschijnsel. Maar de extreme branden en de frequentie ervan zijn niet meer normaal. De klimaatverandering begint dicht bij huis te komen. De schrijver heeft het dan niet over de eerste de beste huizen. De branden van bijv. 2017 hebben de wijnoogst van Californië verbrand, en dure vakantiepaleizen in lichterlaaie gezet. Zowel het Gettymuseum als het landgoed van Rupert Murdoch in Bel Air is toen maar net aan het gevaar ontkomen. “Vlakbij werd de zonnige kinderfantasie Disneyland als gevolg van het naderende vuur in hoog tempo overkoepeld door een apocalyptische oranje lucht. Op de plaatselijke golfbanen gaven de welgestelden van de westkust nog steeds acte de présence. Foto’s die op perfecte wijze de ongevoeligheid van de plutocratie illustreerden toonden hoe ze slechts op enkele meters van de oplaaiende vlammen met hun clubs stonden te zwaaien. In 2018 konden de Amerikanen via Instagram getuige zijn van de evacuatie van de tv-sterren de Kardashians. Men kon lezen over de privé brandweer die ze hadden ingehuurd, terwijl de rest van de staat het moest doen met te werk gestelde gedetineerden die slechts één dollar per dag betaald krijgen”. Volgens de schrijver is in de laatste 50 jaar het natuurbrandenseizoen in de west regio van de Verenigde Staten al tweeënhalve maand langer geworden. Van de tien jaar met de grootste bosbranden in de VS vielen er negen na 2.000. Het landoppervlak dat in de Verenigde Staten verloren gaat door bosbranden is nu tweemaal zo groot als in 1970.
Het belang van bossen
Het is typerend voor de degeneratie van het leven op aarde. Evidente fenomenen als bossen moeten vandaag worden verdedigd. Voldoende bossen zijn een essentieel onderdeel in het overlevingspakket van de mensheid. Ze spelen hun rol zowel in de aanpassing aan de klimaatcrisis als in de regulatie van het klimaat. Bossen slaan koolstof op en produceren zuurstof. Bossen zorgen voor afkoeling en verdamping van luchtstromen en regen. Wouden houden CO2 vast en remmen de klimaatopwarming af. Door hun fotosynthese halen ze CO2 uit de atmosfeer. Deze moleculen zetten zich om in de groei van de bomen. Gekende diersoorten leven in het bos (papegaaien, apen, insecten, wormen, bijen en vogels, wolven en grote katachtigen). Bomen, bossen houden ons koel. Ze vangen zonlicht op en creëren schaduw. Stadsbossen zorgen voor koelere gebouwen, zodat er minder nood is aan ventilatoren. Boomwortels zijn cruciaal vnl. in laag gelegen gebieden bij rivieren. Ze absorberen water, wat voorbij de wortels geraakt druppelt in de grond en helpt mee aan de opbouw van watervoorraden (drinkwater, irrigatie). Boomwortels houden zand en modder op zijn plaats. Bossen houden wind en stormen tegen. Ze kuisen de vuile lucht. Ze dempen geluidoverlast. Bossen voeden ons en zorgen voor natuurlijke medicijnen, 70% van de planten die kanker bestrijden zijn te vinden in de regenwouden. Wereldwijd leven er 300 miljoen mensen in het bos, inclusief 60 miljoen inheemse volkeren. (cfr. ‘Bos+’ is een Vlaamse vrijwilligersorganisatie en actief voor de behoud en uitbreiding van het bos).(foto Bond Beter Leefmilieu-BBL)
De branden zijn niet alleen te wijten aan de klimaatopwarming, maar zoals gezegd, ook aan het gebruik van bosoppervlakte voor boskap. Bosbranden en boskap in het Amazonewoud in Brazilië gaan gepaard met het verdrijven en vermoorden van inheemse volkeren door grote agrobedrijven met de hulp van door hen betaalde moordcommando’s (met openlijke steun van de extreemrechtse president Jair Bolsonaro). Ook in andere gebieden worden bossen in een vuurzee verwoest door oligarchen en maffiabenden die uit zijn op ruimten voor huizen- en hotelbouw. Onder meer in Zuid-Europa bij kustgebieden. Greenpeace Indonesië wijst erop dat het 600 illegale palmolieplantages heeft vastgesteld. Nationale parken, beschermd Unesco-gebied die voorzien worden als leefgebied voor de orang-oetans en Sumatraanse tijgers, worden voor 20% aangesneden om er palmoliebomen te planten. Voor Greenpeace is dat een duidelijke aanwijzing dat de Indonesische overheid niet bereid is ontbossing van publieke gronden te stoppen, zegt Kiki Taufik namens Greenpeace Indonesië. Het is dus niet alleen de klimaatopwarming die de bossen doet branden, ook aangestoken branden en boskap voor winstbejag zijn vernietigende krachten.
Verenigde Naties slaan alarm
Inmiddels heeft de politieke elite het belang ontdekt van de bossen voor hele ecologisch evenwicht en de strijd tegen de klimaatopwarming. Althans in woorden. Bossen, wouden zijn de derde belangrijkste factor om de CO2-uitstoot te verminderen, na de industrie en de energiesector. Ontbossing warmt de aarde nog sneller op, en worden steeds meer planten en dieren met uitsterven bedreigd. Het recentste rapport van het IPCC (International Panel on Climate Change) van de Verenigde Naties dat in augustus jl. verscheen is het meest alarmerende sinds de oprichting van het IPCC in 1988. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, de Portugees Antonio Guterres noemde het IPCC-rapport “een code rood voor de toekomst van de mensheid”. Daarenboven komt in het rapport naar voor dat Europa sneller opwarmt dan de rest van de wereld. Onmiskenbaar zal de rol van de bossen in de strijd tegen de CO2 uitstoot, die de opwarming van de aarde veroorzaakt, centraal staan in de discussies. Het IPCC berekende dat minstens 1 miljard ha extra bossen nodig zijn, wil de mensheid de opwarming van de aarde beperken tot 1,5C. In het Vlaams populair wetenschappelijk tijdschrift EOS wordt het internationaal gerenommeerde tijdschrift Science geciteerd dat zegt dat op de 5,5 miljard ha bos op aarde, er 1,7 miljard ha bos moet bijkomen of een gebied zo groot als de oppervlakte van de Verenigde Staten (Science sluit zich aan bij wat het IPCC boven voorstelt om de opwarming tot 1, 5 graden Celsius te beperken met een extra aanleg van 1 miljard ha bossen). Volgens Science is: ”herbebossing de meest effectieve oplossing om natuurherstel en klimaatopwarming tegen te gaan”. Van 1-12 november wordt in Glasgow-Schotland een vervolgconferentie van de VN georganiseerd op deze van Parijs (2015) waar al deze problemen zullen worden besproken en hopelijk in concrete besluiten omgezet worden.
De bossen van Vlaanderen
In de Europese Unie (EU) is 43% van de landoppervlakte bos of zo’n 182 miljoen ha (uitgesloten meren en grote rivieren). Amper zeven landen zorgen voor zowat 70% van de bossen te weten de noordelijke landen Zweden, Finland, Polen, met daarbij Duitsland en Frankrijk en in het zuiden Spanje, Italië. In België is 24% van het aardoppervlak bos, vnl. in Wallonië.
Het naoorlogse Vlaanderen is platgewalst en vervuild onder beton, stenen, verkavelingen, grootindustrie. Sommigen zullen zeggen dat dit welvaart en verstedelijking gebracht heeft. Er bestaat inderdaad een welvarende klasse van arbeiders, zelfstandigen, vrije beroepen, kmo’s, met als kroonjuwelen de her en der verspreide Vlaamse villaparken. Maar vandaag blijkt meer en meer dat deze welvaart slecht verdeeld is en broos, dat deze welvaart met de klimaatcrisis nog minder welzijn meebrengt (cfr. bijv. 3M, de voedselbanken en de hoge zelfmoorden in Vlaanderen). En ook dat de overheid Vlaanderen urbanistisch laten verloederen heeft in de voorbije halve eeuw. De druk van bouwpromotoren, multinationals in de industrie en handel, betonboeren, autolobby’s is overweldigend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat liefst 3.898 km2 of 28% bebouwd is en dit blijft stijgen. 39 Vlaamse gemeenten zitten boven het gemiddelde: ze staan vol huizen, winkels, banken, verkeersassen, benzinestations. In 2.000 ging het nog om 24,4%, in 1985 was slechts 19,6% bebouwd. De laatste jaren kwam er per dag 4,1 hectaren bebouwing bij.
In Vlaanderen is de oppervlakte bossen amper 10% van de 13.625 km² oppervlakte van Vlaanderen. De Vlaamse regering rolt nu een bescheiden programma uit van herbebossing. Het Bosuitbreidingsplan dat in 2020 door de regering Jan Jambon werd gelanceerd moet het Vlaamse bosareaal met 4.000 ha vergroten tegen het einde van de legislatuur in 2024. Naar aanleiding van de Week van het Bos, begin oktober jl. stuurde de bevoegde minister Zuhal Demir (N-VA) een jubelend persbericht rond als zou half oktober jl. er 1.000 ha extra bos in ‘portefeuille’ zijn. Maar op de website Bosteller.be (opgericht om de vorderingen van het Bosuitbreidingsplan te volgen) ziet de situatie er veel minder goed uit. Hoeveel bos is er daadwerkelijk bijgekomen? 491 ha. Bovendien geldt 209 ha als compensatie bos. Dat betekent dat er nog maar 282 ha extra bos is aangeplant. De Vlaamse bossen in Vlaanderen zijn vaak simpelweg oppervlakten die gemakkelijk kunnen aangesneden worden voor ‘harde’ bestemmingen. Er is de strijd geweest met de Vlaamse transportreus Essers (Limburg) die een bos wil innemen en ook de toelating daarvoor heeft gekregen. In de buurt van het huidige Essers ligt een onbenut bedrijventerrein van 1.000ha. In de gemeente Bocholt worden tientallen hectaren bos vernietigd om er een grootschalige zandontginning te beginnen. Vandaag willen de bazen van de Universiteit van Gent het Bos aan de Sterre kappen voor nieuwe studentenhuisvesting. Inmiddels hebben de studenten van de UGent het bos bezet op de dag dat we deze regels schrijven. De studenten geloven dat er alternatieven bestaan. Stan Callewier, student Sterrenkunde, één van de bezetters stelt: “Gent heeft zoveel leegstand, er zijn zoveel huizen op te knappen. Zelfs de Universiteit heeft gebouwen die niet worden gebruikt. Waarom moet er dan een bos sneuvelen?” (DS, 18 oktober jl.).
Het dreigend lot van het Bos aan de Sterre, de uitbreiding van Essers, is symptomatisch voor het toxisch klimaat dat er vandaag in Vlaanderen bestaat: bijna alles wordt opgeofferd aan de economische efficiëntie en het privaat winstbejag. Het sociaal nut, het welzijn van natuur en het volk is tweederangs geworden en dient vaak als schaamlapje. Het geldt trouwens niet alleen voor het bosbestand. Immobiliëngroepen, in collusie met lokale bestuurders, laten al decennialang huizen bouwen in laag gelegen, voor overstromingen gevoelige gebieden. In al die voorbeelden wordt gezegd dat er compensatie zal gebeuren elders met nieuwe gebieden en bomen. Maar deze compensaties helpen de direct betrokkenen niet en zijn vaak zoethoudertjes.
Greenpeace 50 jaar
In Vlaanderen zijn er heel wat deskundige en actieve natuurorganisaties aanwezig op het sociaal middenveld. Zij doen aan agendasetting, en brengen dossiers voor het voetlicht die de economische lobby’s liever in stilte doordrukken. Er is de Vlaamse vrijwilligersorganisatie Bos +, Natuurpunt, de Bond Beter Leefmilieu. Greenpeace is wereldwijd georganiseerd en haalt vaak de media met soms spectaculaire acties (ze viert dit jaar haar vijftig jaar bestaan). Greenpeace stelt dat de ontbossing de aarde nog sneller opwarmt. Zij bedreigt het voortbestaan van steeds meer dieren en planten. Daaraan kan toegevoegd worden dat ontbossing virussen bevrijdt die miljoenen jaren geïsoleerd waren. Door contact met de mens kunnen ze epidemieën/pandemieën veroorzaken. Greenpeace koppelt de klimaat- natuurproblematiek duidelijk aan de huidige machtsverhoudingen van grondstoffenontginning (vaak -roof), -productie, distributie en de winsthonger van enkele groepen. Ze legt daarmee andere accenten dan vele groene bewegingen die nog dromen over een ‘groen kapitalisme’ . In een recente petitieactie stelt Greenpeace België: “ dat Europa een nieuwe boswet moet garanderen zodat er geen natuur meer wordt verwoest voor onze consumptie van producten zoals palmolie, soja, vlees, koffie en cacao; dat bestaande oerwouden beter moeten beschermd worden met respect voor de rechten van de aldaar levende inheemse bevolking; dat grote multinationals en financiële instellingen moeten stoppen met “investeren” in bosvernietiging; dat wereldwijd politici en bedrijven alles op alles zetten om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs (2015) te behalen en de biodiversiteit te redden”. Greenpeace wijst erop dat grote bedrijven zich verzetten tegen een EU-wet die de bossen wil beschermen. Volgens Greenpeace lobbyen bedrijven, die grof geld verdienen met producten gelinkt aan ontbossing, volop tegen een EU-wetsvoorstel. Dat voorstel moet ecosystemen wereldwijd beschermen tegen de impact van Europese consumptie. Deze wet is hard nodig om te voorkomen dat de Europese consumptie de ontbossing verder aanjaagt. Meer dan één miljoen mensen hebben gereageerd op de volksraadpleging van de Europese Commissie. Bedrijven willen een potentieel stevige wet uithollen met het argument dat zij al vrijwillig beleid en andere certificeringsregelingen hebben ingevoerd. De Europese Commissie blijkt te aarzelen onder de druk van de bedrijfslobbyisten. Maar ondertussen gaat de ontbossing en de vernietiging van de ecosystemen dagelijks door.
Siberië: bosbranden en wildkap
Het westers kapitalisme heeft zich sinds enkele decennia in Rusland brutaal gevestigd. Dat betekent ook dat immense bossen in Siberië onbeschermd blijven. Bossen worden voor de verrijking van Russische oligarchen gekapt. Het bosbeheer is uitgehold door de bezuinigingen van de Russische staat. Grigory Kuksin, woordvoerder van Greenpeace Rusland, wijst erop dat er in bosbeheer, brandbestrijding moet geïnvesteerd worden. De organisatie traint ook vrijwilligers voor bos- en veenbranden. Onder het regime van Boris Jeltsin en Vladimir Poetin heeft het winstbejag in de boskap van Rusland zijn intrede gedaan. Gouverneurs in Siberië die trachten de ontbossing aan banden te leggen en houtbedrijven belastingen doen betalen, worden door het Kremlin ontslagen. Dat mocht de communistische gouverneur van de regio Irkoetsk Sergey Levchenko(foto) 
ervaren. Hij werd twee jaar geleden ontslagen door het Kremlin onder het voorwendsel dat hij de overstromingen in zijn regio in 2018 niet goed bestreden had. De echte reden was dat hij de oligarchen van de houtbedrijven in de weg liep door de wild kap te beteugelen en belastingen te heffen. Samen met milieuorganisaties als Greenpeace Rusland is de Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF) de grootste criticus van het ecologisch beleid van Poetin (De Communistische Partij (CP) won de recente verkiezingen in september jl. voor het parlement, de Doema. De CP is de grootste oppositiepartij samen met de centrumlinkse fractie ‘Rechtvaardig Rusland’ waarmee ze samenwerkt in een Patriottisch front). In het hoofdstuk ‘Ecologie’ van het verkiezingsprogramma van september jl. lezen we een interessante analyse. Volgens de CP verergert de onstuitbare groei van de export van grondstoffen uit Rusland het probleem van uitputting, milieuvervuiling en milieurampen. Het Poetin regime slaagt er niet in om de economie minder afhankelijk te maken van grondstoffen. De groei van de export van onbewerkte grondstoffen gaat verder. De CP: “Tegen de achtergrond van de grote bosbranden in Siberië, die dit jaar opnieuw catastrofale proporties aannamen, stelde de federale douanedienst in een rapport dat de export van onbewerkt hout in januari-juli 2021 steeg met 12% in vergelijking met dezelfde periode in 2020. En dit ondanks het feit dat 2021 en recordjaar was voor verbrande bossen. Sinds begin 2021 heeft het totale bosareaal dat zwartgeblakerd is 16,5 miljoen ha bereikt, ofwel 165 duizend vierkante kilometer” (red. 5,5 keer de oppervlakte van België). De Communistische Partij stelt in zijn programma: “de openlijk destructieve bos code die in 2006 werd aangenomen draagt bij tot de vernietiging van het Russisch bos, de natuurlijke longen van het land en de planeet. De CP verzette zich vanaf het begin resoluut tegen de goedkeuring ervan. Maar de partij van Poetin duwde de code door. Als gevolg hiervan werd het voorheen bestaande systeem van bosbouworganisaties en staatsbosbescherming, gevormd in de Sovjetjaren en goed werkend, vernietigd. Het volstaat te zeggen dat van de 83.000 werknemers van de staatsbosbescherming, van bosbouwondernemingen, er nog maar 680 overblijven”. De communisten stellen dat het land en water, de bossen en landbouwgronden de nationale schat van Rusland zijn, die absoluut moet beschermd worden.
Glasgow
De klimaatconferentie in Glasgow (1-12 november) (foto) is meer dan een wake up call.
De secretaris-generaal van de Verenigde Naties stelde het duidelijk, zoals boven vermeld: “het is code rood voor de planeet”. Dat belet ondertussen niet dat de rijksten op aarde Jeff Bezos, Elon Musk en Richard Branson miljarden dollar uitgeven om hun speelgoed de ruimte in te schieten om nog rijker te worden met commerciële ruimtevluchten. De heren zijn blijkbaar allerminst verontrust. Prins William van Groot-Brittannië reageerde prompt op de spielerei van vernoemde heren: “de miljarden dollar zouden beter worden uitgegeven om de planeet te helpen redden”
