De digitale economie

Het ziet er steeds meer naar uit dat de digitale revolutie in de economie enorme kansen biedt voor meer welzijn en welvaart voor iedereen.  Maar, er is een grote maar. De sociaal- economische inbedding van die technologische revolutie waarin de macht en soevereiniteit van aandeelhouders en ceo’s absoluut is, kan en zal die kansen verbrodden. De Europese conferentie van regeringsleiders eind vorige maand in Tallin-Estland  over digitalisering wil alleen maar de Europese concurrentie organiseren met de Amerikaanse reuzen.

De evolutie die sinds de tweede helft van de vorige eeuw is op gang gekomen, lijkt te versnellen. Zelfrijdende stofzuigers en auto’s, allerlei slimme machines, computerprogramma’s  die in een oogwenk massa gegevens van mensen en producten kunnen opslaan en verwerken, lijken vele jobs overbodig te maken. Het medialandschap komt onder grote druk met allerlei technologisch hoog ontwikkelde bedrijven die de klassieke televisie, bioscopen, uitdagen. Er wordt flink aan de boom geschud.  Komt daarbij dat het kapitalisme digitale ontwikkelingen in het voordeel van de prinsen en koningen van het regime aanwendt: grote aandeelhouders, ceo’s, hogere kaders,…In dat milieutje is het grote marsorder: vervang mensen door technologie, want deze laatste stelt geen looneisen, wordt niet ziek, is sneller en als toetje: technologie staakt niet.  De spitsen van het digitaal kapitalisme zijn de Amerikaanse bedrijven Google, Amazon, Netflix, Apple, Facebook.  Neem de benjamin in dat gezelschap: het Amerikaanse Netflix. Het is 80 miljard dollar waard. Netflix is een mammoet in de entertainment industrie. Wereldwijd “streamen” 100 miljoen kijkers voor een vaste som per maand, onbeperkt TV- series, films en documentaires uit de Netflix catalogus. Heel de wereld kijkt ernaar behalve China. Hoe Netflix zijn koppositie wenst te behouden antwoordde de CEO Reed Hastings cynisch: “Meer kijken, minder slapen”. De miljarden winsten die deze reuzen van het genereren is niet alleen een gevolg van miljoenen gebruikers van de diensten  en de daaraan verbonden reclame inkomsten. Maar ondanks hun winsten en miljoenenmarkt, vinden ze het nog niet genoeg. Illegale praktijken zoals concurrentievervalsing, fiscale ontwijking, en het opdringen van flexibele, onzekere armoede jobs moeten de koersen van hun aandelen nog blitser maken.

De flexi-jobs 

Vandaag zien we behalve de uitzondering van de boetes aan Google, Appel, Facebook,…van de Europese Commissie (zie verder) het omgekeerde gebeuren op politiek vlak: het arbeidsmodel van de flexi-jobs bij vernoemde giganten worden zoveel mogelijk uitgerold naar andere sectoren.  Rechtse regeringen zoals in België willen van hun  slogan “jobs, jobs, jobs”, vooral flexi jobs maken. Rechts vat het heel goed samen met deze slogan: jobs, jobs, jobs, drie jobs voor de prijs van één. In de VS verdienen bijv. sommige  professoren aan geprivatiseerde universiteiten  zo weinig dat ze in een woonwagen moeten wonen.  De flexi- job zal alles oplossen: het wettelijk pensioen te laag? Ga bijverdienen in een flexi- job. U bent werkloos en u zoekt vruchteloos naar een volwaardige job? Flex- jobs. Zonder één woord te zeggen over de sociale zekerheid bereiken liberalen  wat hun verborgen agenda is: flexi-  jobs betekenen minder sociale bijdragen en dus de uitholling van de sociale zekerheid. Het grootste gevaar is niet de sociale dumping vanuit het buitenland, maar de sociale dumping van onze politieke elites en daarachter de digitale- en andere multinationals. Daarenboven organiseren reclame jongens allerhande campagnes om flexi- jobs voor te stellen als het summum van vrijheid en autonomie. En vele simpele mensen trappen daarin. Maar toch niet allemaal. Het groot succes van het Labour van Jeremey Corbyn en van bijv. Jean Luc Mélenchon in Frankrijk  bij de jongeren getuigt van een groeiend bewustzijn dat zij in de luren gelegd worden en  dat al die flexi- fopspenen en hen naar 19^e eeuwse toestanden dreigen te katapulteren.

Terwijl in Marx’ tijd het bezit van fysiek kapitaal zoals machines cruciaal was, zal nu de economische macht steeds meer komen van de eigendom van software. Met software bedoelen we  niet enkel computercodes, maar ook patenten,netwerken en kennis van de belangrijkste ingenieurs  en technici van mastodonten zoals Google. Als je dat optelt is dat enorm veel macht in een tijdperk waarin we allemaal afhankelijk zijn van hun technologie. Je kan het gerust vergelijken met de fabriekseigenaars  in het 19^e eeuwse Victoriaans Engeland. Jonathan Portes, Engelse hoogleraar economie aan het  King’s College in London,: “Je krijgt dan ook dezelfde tegenstellingen als 150 jaar geleden: potentieel een enorme economische vooruitgang, waarvan de opbrengsten bij een erg kleine groep dreigen terecht te komen.  In het verleden reageerde de politiek en de overheid met de invoering van het stemrecht, de antitrust wetgeving, de welvaartsstaat, de nationalisering van sleutelsectoren als elektriciteit en water en  kregen we vakbonden.  Vandaag zeggen sommigen dat we Google, Amazon en Facebook moeten nationaliseren of als monopolies moeten aanpakken”.  Een journalist van het gezaghebbende Britse weekblad The Economist, Ryan Avent, wijst in een vraaggesprek met De Tijd (1 april jl.) erop dat automatisering sommige mensen het gevoel geeft niks meer te betekenen om bij te dragen aan de maatschappij.  “Iemand die een basisinkomen krijgt en een gehele de dag naar Netflix series kijkt zal zich nog geen gewaardeerd lid van de  gemeenschap voelen”. Hij is het niet eens met de slogan van het Vlaamse patronaatssyndicaat VOKA dat de “groei de enige sociale zekerheid is”. “Het idee dat iedereen een groter deel krijgt als de taart groter wordt is achterhaald. In vele westerse landen is de taart de afgelopen jaren groter geworden, maar heeft slechts een klein deel ervan kunnen proeven. Vele mensen zien liberalisering en vrije handel als iets dat herverdeling tegenhoudt.  Op de vraag of met die groeiende tegenstellingen geweld terug mogelijk is antwoordt hij: “ Veel oorlogen in de 19^e en 20^e eeuw waren ook ideologisch. Bijvoorbeeld tegen het communisme. Automatisering en digitalisering, migratie en klimaat zijn voor veel mensen echte bedreigingen. Op dit moment lijkt een gewelddadig conflict in onze contreien absurd. Maar het is veel realistischer dan we denken”.

Een oud idee:  de 15-urenweek

Iedereen die het nieuws wat volgt is op de hoogte over de wild- west praktijken van het Amerikaanse taxibedrijf Uber. Sociale wetgeving, verzekeringen, minimumlonen bestaan niet bij deze bedrijven en de reguliere, maatschappelijk gereguleerde taxibedrijven dreigen daaraan kopje onder te gaan. Niet zonder verzet in steden en landen, wereldwijd. Maar de neoliberale politieke elite ondersteunt die roofridders.  Toch roert er wat om de reguleringsschroef wat aan te draaien. Het is een bedeesd  begin.  Wat concurrentievervalsing en fiscale ontwijking betreft heeft de Europese Commissie recent boetes uitgeschreven. Zo werd Google door de Europese Commissie, met de Deense (sociaalliberale) commissaris Margrethe Vestager (foto) in een hoofdrol, een boete uitgeschreven van niet minder dan 2,42 miljard euro.

We mogen ons niet laten verblinden door dit bedrag. Google had volgens de EU-regels 8 miljard moeten betalen en het beschikt via zijn moedermaatschappij Alphabet over een oorlogskas van 90 miljard euro. Aan de uitspraak van de Commissie gingen jaren onderzoek vooraf. De Commissie verwijt Google dat het van zijn machtspositie op de markt misbruik heeft gemaakt om zijn e- commerce zoekmachine “Google Shopping” te bevoordelen ten nadele van andere e- commerce bedrijven.  Ook Apple kreeg in 2016 een boete wegens onrechtmatig verkregen fiscale voordelen in Ierland dat zich als een belastingsparadijs voor multinationals opstelt.  Apple moet van de Commissie 13 miljard euro illegale verstrekte belastingsvoordelen betalen aan Ierland. Ook Facebook kreeg een boete.

Recent ontdekten we  een blog van een Nederlandse jongeman, Kevin Levie, die het wel gehad heeft met die bedrijven. Op zijn blog wordt vermeld dat recent 150 (jonge) bezorgers van maaltijden aan huis van het e-platformbedrijf Deliveroor zich organiseerden in een “Riders Union” om een en ander te doen aan de wantoestanden. Vele bezorgers van maaltijden aan huis van het bedrijf Deliveroo worden verplicht te werken als zelfstandigen zonder personeel (in Nederland de zogenaamde ZZP-ers). Dat betekent dat jongeren zoals in de 19^e eeuw betaald worden met stukloon per bezorgde maaltijd, dat zij onverzekerd rondrijden en geen doorbetaling hebben bij ziekte. Voor Deliveroo is dat een besparing van duizenden euro’s. Rond deze wantoestanden wordt een ideologisch verhaal opgehangen door PR-bureau’s als zouden “bezorgers niet in loondienst willen komen, en blij zijn met de flexi-job die we hen aanbieden”. Kevin Levie: “Jongeren worden opvattingen toegeschreven die mooi aansluiten bij de private belangen van e- platform bedrijven. Dat is geen toeval. Er is een industrie van trendwatchers ontstaan die, mooi verpakt, verklaren  dat jongeren  onafhankelijkheid verkiezen boven sociale zekerheid, die ervaringen belangrijker vinden dan bezit, en die graag spullen delen.” De blogger verwijst naar de woningmarkt in Nederland. “Omdat jonge stedelingen graag de stad als het verlengde van hun woonkamer zien, en het delen van spullen steeds gewoner wordt, hebben we blijkbaar minder ruimte nodig. Met die ideologische boodschap worden in grote steden “co-living spaces”, “friendsappartementen” en microwoningen van 30 m2 gebouwd.” Kevin Levie: “Dat er veel vraag naar is heeft volgens een bepaald ideologisch discours blijkbaar niks te maken met woningnood en hoge huren, maar simpelweg omdat jongeren niets liever doen dan hun wasmachine delen met honderd anderen”. De sociale praktijken van hoogtechnologische bedrijven met hun zoekmachines, e- platformen, e- commerce hebben vnl. voor jongeren “niets anders te bieden dan een flex-contract en een kippenhok van 30 m2. Als je geluk hebt tenminste en het wordt dan nog voorgesteld als de ultieme droom van vrijheid. Voor je het beseft ga je in die  nieuwe norm nog geloven ook”.

Boeien

Enkele jaren geleden kwam OKRA 55+( de gepensioneerdenorganisatie van de christelijke zuil) met het voorstel van de 30-urenweek. Het werd door de boys van het Voka, Unizo, VBO spottend afgewezen. Nu heeft  PS- voorzitter Elio Di Rupo hetzelfde voorgesteld: 30-uren werken en een vierdagen week. Ook dit werd door het gehuil  van de wolven overstemd. Louis Tobback (SP.A) reageerde op de patronale hooligans door te zeggen dat “De grootste roepers tegen de vierdagenweek de partijen zijn die de flexi-jobs promoten. De Ruttens, de De Croo’s, de Tommeleinen. Die moeten dat voorstel toch fantastisch vinden? Vier dagen werken en, hop op de dag vijf rept iedereen zich om onbelast nog 20% aan zijn inkomen toe te voegen! Dan ben je de kluit toch aan het belazeren.” (HLN, 26 augustus jl.)

Beleven we een nieuwe economische revolutie zoals in de 19^e eeuw met de industriële revolutie?  Jonathan Portes, redeneert. “  als  robots  alles produceren strijkt iemand daar de waardecreatie van op. Dat inkomen schept vraag. Dé uitdaging is dus hoe we dat inkomen kunnen verdelen. Als dat op een egalitaire manier gebeurt, krijgen we een egalitaire samenleving waarin bijna niemand veel hoeft te werken, bijv. met de 15-urenweek die de econoom John Maynard Keynes al in 1930 voorspelde.” Er moet aan toegevoegd worden dat vanuit humaan standpunt er altijd jobs door mensen zullen moeten uitgevoerd worden. Zoals bijvoorbeeld  de handen aan het bed in ziekenhuizen, zorgcentra, gehandicaptencentra, psychiatrie…. Of in het onderwijs, waarvan we hopen dat de computers enkel ondersteunend zullen zijn voor het leerproces. Of het besturen van de bibliotheken, van culturele centra, het onderhoud van wegen en groen, het bouwen van huizen, stations, vliegvelden, magazijnen, de gevangenisbewaking.

De  digitale economie vandaag maakt van onze samenlevingen het wilde westen. Echter, regulering en wetten zijn vandaag meer dan ooit noodzakelijk, niet om de kleine man te pesten, maar om de grote jongens aan banden te leggen. Dat is een fundamentele politieke keuze.  De wetten zijn als boeien in het water: ze bakenen de ruimte af waarbinnen de schepen kunnen varen. Buiten de boeien varen is gevaarlijk, de schepen zullen zeker stranden op zandbanken met alle gevaren van dien.