Het boek met boven vermelde titel werd geschreven door sociaal flamingant en vakbondsmilitant Joost Vandommele. Het werd in maart 2017 voorgesteld in de bakermat van het Gentse socialisme, het vakbondsgebouw van het ABVV op de Vrijdagmarkt. Het boek is de recentste uitgave van vele jaren traditie van geschiedschrijving waarin de Vlaamse strijd en de sociale emancipatiestrijd hand in hand gaan.
Geschiedenis schijven is geen louter academische bezigheid. Er worden bergen geld geïnvesteerd in media, onderwijs en opvoeding opdat het zelfbeeld van het volk en zijn daden zouden overeenkomen met het wereldbeeld in het belang van de huidige elites. Sociaal flamingantische geschiedschrijving is niet vanzelfsprekend in Vlaanderen. De rechtse, kleinburgerlijke hegemonie over het Vlaams nationalisme heeft te maken met de specifieke Vlaamse klassenverhoudingen, de fasen in sociaal- economische ontwikkeling, de eeuwenlange hegemonie van het klerikale denken en praktijk, de macht en hegemonie van de Belgische heersende klasse (de drie K’s) gedurende tientallen jaren,…De minoritaire positie van links in Vlaanderen heeft altijd beschutting gezocht bij de Waalse sterkere overburen aan de andere kant van de taalgrens binnen het Belgisch kader. Dat was zo voor de Vlaamse socialisten en nu voor de links radicale PVDA. Het is o.i. het beste cadeau dat links in Vlaanderen aan Vlaams rechts kan geven om deze laatste zijn hegemonie in Vlaanderen te bestendigen. In het (overigens waardevolle) boek van PVDA-voorzitter Peter Mertens over de socaal-economische toestand onder de titel “Graailand” (2016), blijkt de nationaliteitenkwestie in België gereduceerd tot een taalkwestie. “La Meuse dat is de Maas, Tournai dat is Doornik”, zegt Peter Mertens. Er wordt gesuggereerd dat alleen via de omweg van het unitaristisch België (dat nooit meer zal terugkomen) de samenwerking tussen links in Vlaanderen en in Wallonië mogelijk is. In zijn boek “Graailand” wordt Vlaanderen gewoon weggegomd d.w.z. honderden jaren strijd voor de eigen eigen identiteit en zijn geschiedenis. Voor marxisten van de PVDA die hun geschiedenis kennen zou dit toch vraagtekens moeten oproepen. In de 19e eeuw schreef K.Marx’ schoonzoon Paul Lafargue (1842-1911) een historisch werk over de periode van de Guldensporenslag van 1302 “Les luttes des classes en Flandre”. Karl Marx verbleef een aantal jaren in Brussel (1845-1948) en kende passsief Nederlands. Hij had oog voor de Vlaamse verzuchtingen. Hij beschouwde ze als uitingen van sociale strijd van het proletariaat. Hij koesterde sympathie voor Vlaamse voormannen als Jacob Kats, Jan Pellering. Het was dus geen toeval dat het Communistisch Manfest, geschreven in Brussel (1848), in het Duits,bestemd was om vertaald te worden in het “Vlaams” (ook in het Engels, het Frans, het Italiaans en het Deens). In die Vlaamse geschiedenis zien we een hele reeks socialisten, communisten, christendemocraten, die sterk hebben bijgedragen tot het Vlaamse natiewordingsproces. Een Emile Moyson, een Cesar De Paepe, Camille Huysmans, priester Adolf Daens, Jef Van Extergem, Bert Van Hoorick, Hendrik Fayat, Toon Roosens, enz, enz… Joost Vandommele geeft in zijn boek over Gent,” Bakermat van socialisme en democratie” feiten en argumenten. We zijn ervan overtuigd dat de PVDA het zonlicht zal moeten erkennen wil het een echte politieke kracht worden: Vlaanderen is een natie in opbouw, die zich onderscheidt van andere naties en die inter-nationale samenwerking mogelijk en noodzakelijk maakt, ook met Wallonië. En zoals elders in Europa staat links mede op de eerste rij staat in het emancipatie- en natievormingsproces van volkeren. Waarom niet in Vlaanderen?
Tijl Uilenspiegel
Het misbruik van autentieke symbolen van Vlaanderen door conservatieve middens is geen nieuw fenomeen zoals de figuur van Tijl Uilenspiegel aantoont. Hij was de creatie van een typische 19e eeuwse intellectueel Charles De Coster. Hij was een kind van zijn tijd met een romantisch nationalisme en van het rationalisme. Tezelfdertijd zocht hij inspiratie in het nationale verleden van het eigen volk. De Tijl Uilenspiegel van Charles De Coster is een revolutionaire held, een politiek symbool. De reactionaire krachten van toen (de clerus, de adel en de grootgrondbezitters) hebben alles in het werk gesteld om te beletten dat de boodschap van Ch. De Coster bij het volk terecht kwam. Het werk van De Coster, wereldberoemd buiten de grenzen, werd in Vlaanderen op de index geplaatst en verwijderd uit de volksbibliotheken. De markt werd toen overspoeld met melige werkjes over de valse Tijl, Tijl de grapjas, Tijl de vrome, Tijl de rechtse nationalist. Dat was de tijd van toen. Wij zien Tijl Uilenspiegel als een revolutionaire held (zie foto). Vandaag is de geschiedenis van het linkse, sociaalflamingantisme en haar kijk op de geschiedenis niet toevallig een zwart gat in het collectieve geheugen van de meeste Vlamingen.
Een levendig sociaal flamingantisme in boekvorm
Ooit was dat anders bij het ontstaan van de Vlaamse beweging en de arbeidersbeweging in het jonge België of recenter, toen er in de Volksunie en in de arbeidersbeweging een uitgesproken sociaal- Vlaamsgezinde vleugel bestond. Het boek van Joost Vandommele “Gent, bakermat van democratie en socialisme” past in een traditie van sociaal- flaminganten. Er bestaat er een historisch continuüm. Nemen we de tweede helft van de vorige 20e eeuw. We doen een greep uit de talrijke geschriften die voor het sociaal flamingantisme een referentiepunt zijn. Er is het “opus magnum” van Louis Paul Boon (1912-1979), de historische roman “Pieter Daens” (1971), die vele malen herdrukt werd (18 keer), verfilmd en als musical met onze beste Vlaamse acteurs op het toneel werd gebracht. Het is een sociaal- flamingantische verhaal dat in Vlaanderen, bij wijze van uitzondering, het brede publiek heeft bereikt. We denken ook aan het boek van Prof. Chris Vandenbroeke (1944-2007) dat een gedetailleerd beeld geeft van de sociale geschiedenis van het Vlaamse volk. Er zijn een reeks universitaire verhandelingen gemaakt ondermeer van Christian Dutoit (1956-2016) over de Vlaamse motivering van de communist Jef Van Extergem. Er is het essay in de naoorlogse periode waarin de Brusselse, Vlaamsgezinde advocaat Toon Roosens (1929-2003) voor het eerst een uitgesproken marxistische analyse maakt van de Vlaamse Kwestie(1981), we verwijzen ook naar de ex-voorzitter van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) Walter Debrock (1911-1996) in zijn Pamflet van een verborgen verleden(1984). Prof. em. Frans-Jos Verdoodt hield zich intensief bezig met wetenschappelijk onderzoek over de broers Adolf- en Pieter Daens, over het Daensisme (hij was jarenlang de bezieler van het ADVN). We verwijzen ook naar de analytische bijdragen aan van Hendrik Strijpens, actief in het Priester Daensfonds,.. Er zijn de tijdschriften, en ook het boek “Het Sienjaal” (1996) van Maurits Coppieters (1920-2005) en Norbert De Batselier. En dan zijn er natuurlijk ook in de naoorlogse periode groepen zoals De Witte Kaproenen (1967-1985), de Werkgroep Arbeid (1972-1989) en het maandblad Meervoud vzw die hun bijdrage lever (d)en. En niet vergeten de eerbiedwaardige instituten zoals het AMSAB (Archief en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging) en het ADVN-Documentatie- en Onderzoekscentrum over de sociale geschiedenis van Vlaanderen.
Begin van de 21e eeuw hebben er ook een aantal belangrijke publicaties het licht gezien. We denken: aan Het Rode Vaderland (UGent, 2005) van Maarten Vanginderachter, aan De Rode Tong van de Leeuw (2005) een bundeling van analyses van Toon Roosens die vlak na zijn overlijden werden gebundeld door een aantal Meervoud- medewerkers. Interessant zijn de memoires van vooraanstaande figuren in Vlaanderen die hun links, progressief engagement in de Vlaamse strijd niet onder stoelen of banken staken. Jef Turf, “Van kernfysicus tot Vlaamse communist” (2012). Er is ook de biografie van Nelly Maes “Ongebonden best” (2013), we verwijzen naar de biografie van Victor J. Brunclair van Dieter Vandenbroucke (2013). Er is Ludo Abicht, links filosoof, aanwezig in tijdschriften, in toespraken en uitspraken tijdens interviews. We verwijzen naar zijn “Autobiografie” (2008), “Gewoon Volk eerst (2012), “Democratieën sterven liggend” (2014).
De recentste parel
“Gent, bakermat van democratie en socialisme” van Joost Vandommele (zie foto) is niet zomaar een boek van een sociaal flamingant.
Waar meestal auteurs vaak uit de intellectuele middenklassen komen, is Joost Vandommele een syndicalist van de socialistische spoorvakbond ACOD en tegelijk actief in tal van socio- culturele verenigingen w.o. medewerker aan het maandblad Meervoud. Zijn boek is een resultaat van meer dan twintig jaar voordrachten, artikelen en gidsbeurten van de auteur als gediplomeerde gids van de stad Gent. Het is geen puur wetenschappelijk werk. Dat belet niet dat het inhoudelijk sterk is en indirect de Vlaamse historici wijst op een goudmijn die zij nog te ontginnen hebben. Het boek wil zoals de auteur zegt: “vooral synthetiseren, verwondering wekken, inspireren, bewustzijn oproepen tot hernieuwde strijd”. Het boek dient ook als naslagwerk. Vandaar de steunwoorden in de marge en de uitgebreide index achteraan het boek. Het boek is zeer mooi uitgegeven (zie foto) omslag, met schitterende illustraties in kleur en zwart-wit. De massa voetnoten vormen een boek op zich als je ze zou bundelen en is een grabbelton van feiten en achtergrondinformatie.
Het boek is zodanig opgebouwd dat je erin kunt struinen en de twaalf hoofdstukken op zich kunt lezen. De titels van de hoofdstukken geven een idee van het boek. We sommen op. 1. Stadluft macht frei; 2. Met vallen en opstaan naar een democratische partij; 3. Republiek van de Arteveldes; 4. Tegen het Bourgondische centralisme; 5. ‘Vive le geux’; 6. De hernieuwde industrialisering; 7. Van ongeorganiseerd arbeidersverzet tot georganiseerde arbeidersbeweging; 8. Emiel Moyson en het reilen en zeilen van de jonge arbeidersbeweging; 9. Wars van ideologische scherpslijperij; 10. West-Vlaanderen als ‘missiegebied’ voor de Vooruit; 11. De katholieke reactie: de socialisten waar mogelijk kopiëren, om ze te versmachten; 12. Daensisten, ‘groene socialisten’ van het platteland.
Geopolitieke verhoudingen
Vandaag is Vlaanderen een rijke regio. Sommigen cultiveren graag Vlaanderen als een regio die altijd een regio van armoede en achterlijkheid was. Joost Vandommele levert het nodige materiaal voor het bewijs van het tegendeel. Bijv. ook in de middeleeuwen was Vlaanderen rijk door de ontwikkeling van handel en industrie, door de aanwezigheid van bevaarbare waterlopen (Leie en Schelde). Net zoals vandaag. Het eerste hoofdstuk “Stadluft macht frei” illustreert dat Vlaanderen om een eigen identiteit had, geen plattelandsgebied was, maar rijk en verstedelijkt (40% van de Vlamingen woonden toen in de stad). Gent was begin de veertiende eeuw een wereldstad. Het was dus niet verrassend dat Gent ook een bakermat zou worden van de arbeidersbeweging. De grote Vlaamse steden, en Gent in het bijzonder, gedroegen zich als zelfstandige republieken. Ze waren een doorn in het oog van de feodale heersers. Ook hier spelen al geopolitieke verhoudingen. Frankrijk wilde het rijke, stedelijke Vlaanderen onder rechtsreeks gezag brengen. De auteur noemt Vlaanderen toen een “laboratorium van de democratie (blz. 20) en een bakermat van volkssoevereiniteit (blz. 21). De dichter René De Clercq (1877-1932), de nonkel van Joost Vandommele, en Vlaams activist, maakt samen met weloverwogen prenten, foto’s,… met zijn gedichten, van het boek meer dan een verhalende opsomming en interpretatie van gebeurtenissen. Hij onderging in zijn activisme ook de macht en de invloed van de geopolitieke verhoudingen van zijn tijd. Wie Joost van dichtbij kent merkt hoe hij vandaag in Vlaanderen een wandelende encyclopedie is geworden van de Vlaamse geschiedenis en de artistieke, politieke, nalatenschap van zijn nonkel uit een bijna zekere vergetelheid gehaald heeft. Zijn jarenlange activiteit als gediplomeerd gids van de stad Gent, zijn niet aflatende nieuwsgierigheid en zijn concreet engagement op syndicaal en andere vlakken maken dat we van hem nog vele nuttige bijdragen kunnen verwachten om het zelfbeeld van het volk in Vlaanderen meer in overeenstemming te brengen met zijn verleden, heden en de toekomst. Zijn boek is een parel aan het snoer van de geschiedenis van het sociaal flamingantisme.
