Duits-Sovjet-niet-aanvalspact, 80 jaar geleden

Het niet- aanvalspact van 23 augustus 1939 tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie (SU) was een ‘duivelspact’ in de lezing van de Europese rechts conservatieve, atlantische  middens.  Maar, het niet- aanvalspact was in de feiten de proloog op een duivels aanvalsplan van nazi- Duitsland (foto: de ondertekenaars van het pact Joachim Von Ribbentrop (links) en Vjatsjeslav Molotov (rechts), ministers van Buitenlandse Zaken resp. van Duitsland en de Sovjet-Unie,  midden Josef Stalin in witte vest). Het niet-aanvalspact gaf de Sovjet-Unie echter de tijd om zich voor te bereiden op de onafwendbare oorlog met nazi-Duitsland.

In de voorbije twintigste eeuw heeft de jonge Sovjet- staat, die in 1917 de niet-kapitalistische weg had gekozen, drie  grote aanvallen moeten doorstaan van het Westen: een gewapende interventie bij het ontstaan van de Sovjetstaat, de aanval van nazi-Duitsland tijdens de tweede wereldoorlog en na de warme, de Koude Oorlog onder leiding van de VS die eindigde in de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991 met als opvolgersstaat Rusland.

De gewapende tussenkomst in de burgeroorlog in de periode 1918-1919 van buitenlandse legers kwam uit Frankrijk (Oekraïne), Britten (noorden), de Amerikanen en Japanners (Siberië). De pogingen om de sociale- economische  revolutie (foto) neer te slaan mislukten. De Westerse legers dropen af. In de Westerse hoofdsteden werd toen gehoopt dat het revolutionair experiment in de Sovjet-Unie vanzelf zou ineen storten. Dat gebeurde niet. In de vroege jaren 1930 teisterde een zware economische crisis het Westen. Daarentegen was de Sovjet-Unie een grote inhaaloperatie bezig- weliswaar ten koste van vele mensenlevens-  weg van feodaliteit naar  ontwikkeling (onderwijs), industrialisatie en militaire macht. Dat maakte het  socialistisch experiment in de Sovjet-Unie attractief voor de arbeidersklasse in het Westen, die gebukt ging onder uitbuiting, werkloosheid, armoede, faillissementen. De diepe crisis bracht ook fascistische massapartijen  tot stand, met als meest extreme:  het Duitse naziregime  van Adolf Hitler en zijn trawanten, die het als hun missie zagen het bewind van de Sovjet-Unie te vernietigen.

De bolsjewistische draak verslaan

De Westerse elites vonden Hitler en zijn regime nuttig voor hun haat tegen de Sovjet-Unie. In zijn Mein Kampf (1924) had hij al aangekondigd dat hij vroeg of laat de Sovjet-Unie zou aanvallen als hij aan de macht was.  In 1936 was hij al vier jaar Führer. Hij schreef een vrij lang memorandum over de onvermijdelijkheid van de oorlog. Het centraal argument was de noodzaak voor een oorlog tussen het marxistische Rusland en de westerse beschaving. De toenemende macht van de Sovjet-Unie en aantrekkingskracht in de Westerse arbeidersklasse zag hij als bedreigend. De toekomst zag er grimmig uit,”tenzij Duitsland de fakkel der beschaving opnam en erop uit ging om de bolsjewistische draak te verslaan.” Er moest Lebensraum komen voor het Herrenvolk.  Die plannen konden in de salons van Parijs en London  op begrip rekenen (hoewel ze dat naar buiten niet lieten merken gezien een groot deel van de publieke opinie met de Sovjet-Unie sympathiseerde). London en Parijs hielpen mee aan de herbewapening van Duitsland. Britse bedrijven en banken verdienden veel geld met het herbewapenen van nazi-Duitsland. Toen Oostenrijk geannexeerd werd, protesteerden de Britten en Frankrijk formeel, maar daar bleef het bij. Het was de zogenaamde appeasement’ politiek: Hitler subtiel aanmoedigen en hem faciliteren om de Sovjet-Unie aan te vallen zonder dat de publieke opinie daar iets van merkt. De Britse eerste minister Neville Chamberlain (foto: N. Chamberlain bij Hitler) en de Franse collega Eduard Daladier waren de verpersoonlijking van de “appeasement” politiek.

De Sovjet-Unie dreigde geïsoleerd te geraken: met een oorlogszuchtig nazi-Duitsland en erachter London en Parijs, en in het verre oosten een imperialistisch Japan dat de verre oostgebieden van de Sovjet-Unie bedreigde.  De Sovjetleiding deed daarom kost wat kost pogingen om  die bedreigingen te neutraliseren door een voorstel van een collectief  veiligheidsconcept in Europa.

Tsjecho-Slowakije: collectieve veiligheid als fata morgana

Het concept van collectieve  veiligheid zou door de crisis tussen Hitler en Tsjecho-Slowakije vlug op de proef gesteld worden. Tsjecho-Slowakije was met een verdrag verbonden aan Frankrijk en de Sovjet-Unie. Indien het land zou worden aangevallen door een andere staat, zouden die landen de Tsjechoslowaken ter hulp snellen. Vaak wordt gezegd dat de wereldoorlog kon vermeden worden indien Hitler geen vrij spel had gekregen in de annexatie van Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije. Vrijgekomen archieven in Moskou bewijzen dat Stalin wel wilde vechten voor het land. Hij bood Tsjecho-Slowakije 700 gevechtsvliegtuigen aan. Roemenië, door de weigering van het anticommunistische Polen, had toestemming gegeven om honderdduizend Sovjettroepen doorgang te verlenen naar Tsjecho-Slowakije. De voorwaarde was wel, dat ook Frankrijk wilde vechten. Van een gezamenlijk optreden kwam niks in huis. De Westerse landen mikten op onderhandelingen. Op de conferentie van München 1938 werd overeen gekomen dat Hitler Tsjechisch-Sudetenland  (met een minderheid van 3,5 miljoen Duitsers) mocht bezetten. Op deze conferentie was, tot woede van Stalin, de Sovjet-Unie niet uitgenodigd, hoewel zij een verdrag had met Tsjecho-Slowakije ter verdediging van het land. Zo kreeg Hitler de vrije hand in centraal Europa en werd de Sovjet-Unie nog meer wantrouwig tegenover Frankrijk en Groot-Brittannië. De Nazi-bezetting van Tsjecho-Slowakije lokte bij Stalin (foto) een openlijke veroordeling uit. Hij zag “een zekere gretigheid, een verlangen van Frankrijk en Groot-Brittannië om Japan en Duitsland richting de Sovjet-Unie te manoeuvreren voor een oorlog”. De meeste  historici zijn van oordeel dat, indien er toen een militaire alliantie tussen Frankrijk, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie tegen de expansie plannen van Hitler was  geweest, de wereldoorlog had kunnen vermeden worden.

slakkengang

Na Tsjecho-Slowakije richtte Hitler zich op Polen. Om die oorlog te winnen had hij tijdelijk, tactisch de neutraliteit van de Sovjet-Unie nodig. Het niet- aanvalspact dat tussen de SU en nazi-Duitsland gesloten werd sterk beïnvloed door één, de houding van Groot-Brittannië en Frankrijk tegenover het voorstel voor een collectief veiligheidsverdrag met de SU en twee, wat in het verre  Oosten gebeurde. Japanse troepen waren in 1939 vanuit China Russisch gebied in het Verre Oosten binnen gevallen. Ze zouden in augustus teruggedreven worden, maar die Japanse agressiviteit confronteerde de Sovjet-Unie met de mogelijkheid dat ze in een twee frontenoorlog zou terecht komen. Tenzij zij een middel vond om de bedreiging vanuit nazi-Duitsland te elimineren via een niet- aanvalspact. Onder druk van de publieke opinie in Groot-Brittannië waar peilingen bevestigden dat zowat 90% van de bevolking voor een anti- Hitler bondgenootschap was met de Sovjet-Unie, en daarover ook in Frankrijk luide stemmen opgingen, zag Chamberlain zich verplicht om meer belangstelling te tonen voor het “collectieve veiligheidsvoorstel” van de Sovjets. In werkelijkheid hadden Frankrijk en Groot-Brittannië er geen zin in, om tot een akkoord te komen met een land dat ze verachtten en tegen een land met wie ze stiekem sympathiseerden.

Pas in juli 1939 gingen ze akkoord onder druk van de publieke opinie om een delegatie naar Leningrad ter sturen om te onderhandelen over militaire afspraken. In flagrant contrast met een jaar tevoren Chamberlain en Daladier in hoogsteigen persoon met een turbosnelheid naar München vlogen om Hitler tevreden te stellen werden nu, in een slakkengang, een stel ondergeschikten met een traag, vuil vrachtschip naar de Sovjet-Unie verscheept. Toen ze op 11 augustus eindelijk via Leningrad in Moskou belandden,  bleek bovendien dat ze niet over de nodige geloofsbrieven en volmachten beschikten. Daarmee was de  maat vol en hakten de Sovjets de knoop door en gingen in op het voorstel van Hitler om een niet- aanvalspact te sluiten. Een dergelijk pact is geen bondgenootschap, maar een belofte om elkaar niet aan te vallen. Hitler had een niet-aanvalspact nodig om oorlog tegen Polen te kunnen voeren als springplank naar de Sovjet-Unie.

Phoney War

De Nazi- aanval op Polen kwam er op 1 september 1939. London en Parijs aarzelden nog een paar dagen vooraleer ze dan toch de oorlog verklaarden aan Duitsland. Ze gingen echter niet tot de aanval over. Ze hoopten stiekem dat het snel gedaan zou zijn met Polen zodat Hitler zich eindelijk tegen de Sovjet-Unie zou keren. De oorlog die ze voerden was een geveinsde oorlog, een phoney war noemden ze het in London, of een drôle de guerre in Frankrijk. Polen werd onder de voet gelopen. Er gebeurde echter  iets heel vreemds: de Poolse (‘anti-sovjet) regering vluchtte naar het neutrale buurland Roemenië.  Het was  een onverantwoorde daad. Het regeringsloze Polen werd zo een soort niemandsland – een terra nullius in juridische termen. Buurlanden hebben juridisch het recht om een land zonder regering en dus potentieel chaotisch terra nullis te bezetten. Indien de Sovjets niet hadden ingegrepen hadden de Duitsers Polen in zijn geheel bezet. Bijgevolg trok het Rode leger op 17 september 1939 Oost- Polen binnen en begon het oostelijke deel van het land te bezetten. De Duitsers konden daar geen bezwaar tegen hebben, gezien het gebied lag binnen de Sovjet- sfeer die in het niet- aanvalspact was vastgelegd. Vele historici zeggen dat de bezetting van Oost- Polen door het Rode Leger een aanval op Polen was en gecoördineerd met de nazi bondgenoot. Dat dit geen aanval was, en dus geen oorlog betekende, blijkt uit het feit dat Parijs en London, bondgenoten van Polen, aan de Sovjet Unie geen oorlog verklaarden. En de Volkenbond reageerde niet met sancties, wat zeker zou gebeurd zijn indien het was gegaan om een echte oorlog  tegen Polen. Belangrijker is evenwel dat de bezetting, bevrijding of recuperatie, of hoe je het ook wil noemen, van ‘Oost- Polen’ de Sovjet-Unie zegende met een nuttig ‘glacis’, zoals in het jargon van de vestingbouw, een open gebied dat een aanvaller moet doorkruisen vooraleer hij de eigenlijke verdedigingsvesting zal bereiken. Nazi-Duitsland profiteerde ook van het niet- aanvalspact door de handelsovereenkomst die aan het pact vast hing. Duitsland had een permanent tekort aan grondstoffen en de Sovjets aan afgewerkte producten.

Hitlers kat in een zak

Hitler begon echter te beseffen dat het niet-aanvalspact waarop hij zo aangedrongen had, in het voordeel van de Sovjets begon te spelen. Het begon meer en meer te gelijken op een kat in een zak. Terwijl Hitler in een onzekere oorlog met het Britse rijk gewikkeld was,  kon de Sovjet-Unie onder dekking van het niet- aanvalspact vrijelijk zijn invloed uitbreiden- vaak op een brutale wijze-  aan zijn westgrens in Oost-Europa. En zijn invloed herstellen en een bufferzone opbouwen in voormalige tsaristische gebieden. Bijvoorbeeld. Er was niet alleen Oost- Polen, maar onder zware diplomatieke druk gaf Roemenië het voormalige tsaristisch gebied Bessarabië terug aan de Sovjet-Unie.  Het niet-aanvalspact werd echter een blok aan de expansie- en oorlogszucht van Hitler en zegde het dan ook op. Hij lanceerde operatie Operatie Barbarossa (kaart). De eigenlijke aanval die startte op 22 juni 1941 om 03.30u. Het was de grootste invasiemacht ooit opgebouwd. De nazi’s en hun bondgenoten mobiliseerden 3 miljoen militairen aan de Sovjetgrenzen in het noorden, midden en het zuiden, georganiseerd in 146 legerdivisies, en veertien Roemeense divisies in zuidelijke richting en Finse troepen in het noorden, gesteund door 2.000 vliegtuigen en 3.350 tanks. Het systeem van collectieve veiligheid waar de Sovjet-Unie zo behoefte aan had was getorpedeerd door zowel de Westerse imperialistische machten Frankrijk en Groot-Brittannië als nazi-Duitsland.

In het boek over “Grote mythen van de moderne geschiedenis” schrijft de Vlaams- Canadese historicus Prof. Jacques R. Pauwels (*) over het  Hitler-Stalin pact: “ Stalin ging akkoord met het afsluiten van een pact met Hitler, omdat London en Parijs – de “appeasers” – weigerden met hem een defensief verbond tegen Hitler af te sluiten. En de appeasers, weigerden dat omdat zij hoopten dat Hitler de Sovjet-Unie zou vernietigen, een taak die ze wilden vergemakkelijken door hem een territoriale springplank aan te bieden in onder andere Sudetenland. Zonder het niet- aanvalspact zou Hitler misschien al in 1939 de Sovjet-Unie aangevallen hebben, waarbij het Brits- Franse duo als lachende derde had kunnen toezien. Door het pact is het niet zover kunnen komen, en moest Hitler zijn geplande aanval op de Sovjet-Unie een paar jaar uitstellen. En verder: “Het niet-aanvalspact gaf de Sovjets tijd en ruimte om zich op de onafwendbare oorlog van de nazi’s voor te bereiden. Indien de Sovjets in 1941 de Duitse aanval overleefd hebben – is dat grotendeels aan het niet- aanvalspact te danken.  En indien nazi-Duitsland uiteindelijk de oorlog verloren heeft, is dat te wijten aan het feit dat het Rode Leger in 1941 de klap van Operatie Barbarossa heeft kunnen overleven. Het idee dat het Hitler- Stalin niet- aanvalspact de Tweede Wereldoorlog veroorzaakt heeft is meer dan een mythe. Het is een leugen. Het omgekeerde is waar: het pact heeft de goede afloop van de Tweede Wereldoorlog, de nederlaag van nazi-Duitsland mogelijk gemaakt.” (foto: overwinningsparade Rode Plein, met buitgemaakte nazi-vlaggen)

Bronnen

“Le pacte germano-soviétique, fruit amer des accords de Munich”- Bruno Guigue- RT-France- 2 september 2019.

“De grote mythen van de moderne geschiedenis”-  Prof. Jacques R. Pauwels- 265 blz. -Uitgeverij EPO- België- 2019. (J. R. Pauwels -°1946- studeerde af aan de UGent, emigreerde naar Canada 1970, doceerde aan de universiteit van Toronto moderne geschiedenis. Hij schreef een reeks boeken met vertalingen in het Spaans, het Italiaans,…onder meer over”De mythe van Goede Oorlog” en “De Groote Klassenoorlog 1914-1918″)

“Ruslands Oorlog”- Richard Overy- 432 blz.- Uitgeverij Aspekt bv Nederland – 2005.

 

  • Over mij

    • Miel Dullaert
      °1948 Enkele stipmomenten… Kind en tiener Ik ben geboren in Merksem. Ik behoor tot wat men noemt, de babyboomgeneratie of de eerste
      Meer lezen...
  • Citaat

    De utopie is de noodzakelijke droom,
    de realiteit de permanente uitdaging
    (D. Cohn Bendit, ex-politicus)

  • Edward ELGAR, NIMROD

  • Tag cloud

  • Deel onze pagina op:

    © Copyright 2024 ‐ Miel Dullaert ‐ Alle rechten voorbehouden

    Disclaimer | Privacybeleid

    Webdesign by Eye