Er is een merkwaardige reeks opeenvolgende incidenten vastgesteld in de recente jaren. Dramatische incidenten zoals bijv. het neerhalen van de Boeing MH-17 boven het oosten van Oekraïne (17 juli 2014, 298 doden), of de gif aanslagen op ex-dubbelspion Skripal in Salisbury-Engeland (4 maart 2018), en recent op rechts-liberale Russische politicus Navalny in Siberië. Onmiddellijk na de drama’s werden de Russen door het Westen beschuldigd, nog voor het onderzoek moest beginnen. Er volgden sancties.
Wie er ook de daders zijn van vernoemde tragische incidenten, de reacties in het Westen hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken. De Russische leiding werden door het Westen direct beschuldigd de dader te zijn, bij wijze van spreken één uur na de feiten, voor enige onderzoeksdaad gesteld was. Alles werd direct breed uitgesmeerd in de westerse media. Nadien werd feiten ingepast in het vooraf vastgesteld scenario van schuld en boete voor Rusland. In al deze incidenten wordt Rusland agressief benaderd en wordt geweigerd de Russen te betrekken bij het onderzoek. Het belangrijkste is: wie profiteert van de misdaad? Niemand heeft tot nog toe kunnen bewijzen wie er achter deze drama’s en incidenten schuilgaat. Zijn het Russische anti-Poetin oligarchen? Is het, het Kremlin dat ogenschijnlijk Navalny wilde vergiftigen, maar zo dom was hem toe te laten overvliegen en verzorgd te worden in Berlijn? Of zijn het de zoveelste “false flag” incidenten van de Westerse diensten? In alle drie de incidenten profiteerden diegenen in Europa die Rusland niet als partner maar als “vijand” willen stigmatiseren.
Het verleden leert dat ondanks een koude oorlog tussen de toenmalige Sovjet-Unie en het Westen in de jaren 1945-1990, er personaliteiten in Europa zijn opgestaan om tussen Europa en Rusland een as van wederzijds begrip, vertrouwen en ontspanning te bouwen, mits het behoud van de wederzijdse veiligheidsgaranties.
Charles de Gaulle, Willy Brandt, Pierre Harmel
Midden de diepvries van de koude oorlog, waarin Europa verdeeld was, gescheiden door een Muur en IJzeren Gordijn, waren er in West-Europa ernstige pogingen om de verdeeldheid te overstijgen en West-Europa een eigen smoel te geven los van de Amerikaanse dominantie (we laten hier de pogingen van Oost- en Midden-Europa in het Sovjet- blok terzijde, ook de rol van het ongebonden socialistische Joegoslavië en de rol van linkse partijen en vredes- en andere bewegingen in de civiele maatschappij). Er zijn drie namen te onthouden die concrete daden stelden om de brug te slaan tussen West-Europa, Midden- en Oost-Europa en de Sovjet-Unie. De Franse president Charles de Gaulle, Willy Brandt en de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel.
President Charles de Gaulle (1890-1970) (foto) ging het verst
. Voor De Gaulle was de grotendeels door de VS en de NAVO opgelegde verdeling tussen Europa en Rusland (toen de Sovjet-Unie) onaanvaardbaar voor de veiligheid en de welvaart van het continent. Als Franse patriot zag hij een grote rol weg gelegd voor Frankrijk. Als soevereinist was hij ervan overtuigd dat Europa niet onder de Amerikaanse kernwapenparaplu moest schuilen, maar zelf voor zijn veiligheid moest instaan. Hij was dan ook overtuigd een eigen Franse kernmacht te ontwikkelen. Een “force de frappe”. Hij voerde het kernwapenprogramma verder uit dat in 1954 begonnen was. De Gaulle gooide de NAVO buiten. Volgens hem mag Frankrijk en bij uitbreiding Europa nooit zijn veiligheid toevertrouwen aan een buitenlandse mogendheid. De Gaulle droomde van een autonoom Europa der vaderlanden, van de Atlantische oceaan tot aan het Oeralgebergte. Nadien joegen de opeenvolgende presidenten Frankrijk terug in het NAVO-hok. Frankrijk is vandaag met 300 kernwapens de derde grootste kernmacht na de VS en Rusland, gevolgd door China.
Een derde politiek boegbeeld dat effectief bruggen gelegd heeft in de Koude Oorlog tussen Europa en Rusland, de toenmalige Sovjet-Unie is de gewezen Duitse kanselier en sociaaldemocraat Willy Brandt (1913-1992). Hij was als linkse jonge man moeten vluchten voor het naziregime. Hij vluchtte naar Zweden en nadien naar Noorwegen. Herbert Ernst-Karl Frahm kreeg de verzetsnaam Willy Brandt
(foto). Hij werkte mee aan het lokaal antinazi verzet. Hij schreef artikelen, documenten voor vergaderingen, gaf informatie aan de Britse geheime dienst en werkte mee met de Sovjet geheime dienst onder de schuilnaam “Poljarnik”. Hij bezorgde aan de geallieerden documenten over troepenbewegingen in Scandinavië, over de verplaatsingen van het grootste Duitse slagschip ‘Tirpitz’ in de Noorse fjorden dat zich verborg maar toch werd vernietigd door de geallieerden. Zijn rol in het verzet zou hem nadien de nodige geloofwaardigheid geven in het Oosten om als Duitser berouw te tonen over de misdaden van het naziregime. Hij deed dat daadwerkelijk door een openbare knieval voor het gettomonument in Warschau. Hij kreeg daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede in 1971. Met zijn actieve Ostpolitik heeft hij niet alleen Duitsland terug democratische geloofwaardigheid gegeven, maar ook een beslissende rol gespeeld in de verstandhouding tussen Oost- en West-Europa. Willy Brandt bleef bekommerd om de ontspanning en ontwapening tussen de twee machtsblokken die Europa verdeelden. Met de akkoorden van Helsinki in 1975 bereikte het streven naar ontspanning en ontwapening een hoogtepunt. Nadien kwam dit weer in het gedrang door de plaatsing van gemoderniseerde SS-20 raketten door de Sovjet-Unie en de Westerse reactie daarop. Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS overlegden hierover. Nog steeds bleef het dubbel, parallel concept overeind: verdediging en ontspanning met de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten. In die geest werd dan ook een NAVO-dubbelbesluit genomen in 1979 om 572 Amerikaanse middellangeafstandsraketten te plaatsen in West-Europa, waarvan een aantal in Florennes- België als antwoord op de vervanging door de Sovjets van hun verouderde SS-4 en SS-5 raketten door gemoderniseerde SS-20 raketten. Die plaatsing van Amerikaanse raketten in Europa leidden tot betogingen en tegenreacties in de vredesbeweging en bij de sociaaldemocraten, waarvan in Vlaanderen Louis Tobback en Karel Van Miert de boegbeelden waren. Willy Brandt legde niet alleen de schuld bij de Sovjets. Ook de Amerikaanse regering had meegedaan in het wapenopbod. Hij erkende dat Duitsland verplichtingen had als NAVO-bondgenoot. Maar hij voegde eraan toe dat Duitsland ook andere belangen kan hebben dan de VSA. Deze controverse escaleerde na het aantreden van Ronald Reagan als president van de VSA in 1981. Reagan beschreef de Sovjet-Unie als het “rijk van het kwaad”. Onderhandelingen tussen de Sovjet-Unie en de VS in Genève (1981) leverden niets op. Voor Willy Brandt was de Europese verdedigingspolitiek die alleen erin bestond de Amerikaanse eisen in te willigen passé. De spanning tussen Willy Brandt en de VSA ging zover dat hij in een speech in 1985 in New York, de Amerikaanse politiek in Europa omschreef als “onberekenbaar en perspectiefloos”. (Cfr. “Willy Brandt”, biografie, Sam van Clemen, 2014). We zouden vandaag in 2020, hetzelfde kunnen zeggen.
De christendemocraat en professor rechtsleer aan de Universiteit van Luik, Pierre Harmel (1911-2009)
(foto) speelde een belangrijke rol in Europa met de Harmel doctrine toen hij minister van Buitenlandse zaken was (1966-1973) (nadat hij eerst één jaar premier van België was geweest). Als klein land kon België in het geopolitieke machtsspel een dynamische rol spelen. De Harmel- doctrine bestond erin naar wat genoemd wordt een Europese regeling na te streven, dit wil zeggen het overbruggen van de onnatuurlijke verdeling van Europa in twee blokken. De Harmel doctrine bepaalde dat de NAVO niet alleen een rol te spelen had in de verdediging tegen de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten in het Warschaupact, maar de organisatie had ook een rol te spelen in de ontspanning tussen en wederzijdse ontwapening van de machtsblokken. Hij zag brood in de gaullistische techniek van bilaterale contacten tussen de Europese staten van beide blokken. Vandaag missen we dynamiek van Pierre Harmel in de Belgische politiek alsook in de vredesbeweging en in de arbeidersbeweging.
Na de implosie van de Sovjet-Unie (1991)
Na de implosie van de Sovjet-Unie en zijn satellietstaten (1991), en kort daarna de ontbinding van het militair Warschaupact, maakte de NAVO in 1992 reeds duidelijk dat de NAVO moest blijven bestaan als instrument om Europa onder controle te houden. Het is een bevestiging van de strategie van het eerste uur toen de NAVO in 1949 werd opgericht. De eerste secretaris-generaal van de NAVO, de Brit Lord Ismay stelde toen dat de NAVO is opgericht om: “de Russen buiten Europa te houden, de Duitsers onder de duim te houden en de Amerikanen de controle over Europa”. Objectieve waarnemers zijn het erover eens dat de recente ‘Atlantische’ politieke-militaire agressiviteit heeft geleid tot een hernieuwde koude oorlog tussen Rusland en het Westen. Als enig overgebleven supermacht en een verzwakt Rusland onder president Boris Jeltsin (in bijberoep alcoholist)
, dachten de Amerikanen in het laatste decennium van vorige eeuw dat de Nieuwe Wereldorde onder de leiding van de VS was aangebroken, en dat deloyale regimes moesten verdwijnen. Een Amerikaans ideoloog sprak zelfs over “het einde van de geschiedenis”, deze Amerikaan werd toen in vele weldenkende middens in het Westen ernstig genomen.
De VS dachten in die jaren dat ze konden doen wat ze wilden om hun invloedssfeer uit te breiden. Joegoslavië werd kapot gebombardeerd door de NAVO zonder dat het land een NAVO-lid had aangevallen, zonder VN-mandaat en buiten het grondgebied van de NAVO. Er werd gebruik gemaakt van tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Joegoslavië en van rechtse tot extreemrechtse krachten. Het federale Joegoslavië dat jarenlang na de tweede oorlog buiten de twee machtsblokken bleef, werd na een bloedige oorlog in de jaren negentig van vorige eeuw opgedeeld in zeven dwergstaten: Slovenië, Kroatië, Servië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Macedonië en Kosovo. De meeste staatjes staan onder voogdij van Europa en zijn lid van de NAVO met Kroatië, Montenegro, Noord-Macedonië, Slovenië. Servië staat onder grote druk om eenzijdig te kiezen voor de EU en de NAVO, maar wil in (Titoïstische zin) ongebonden blijven van de grote machten en wil niet alleen aansluiting bij de EU, maar steunt ook op Rusland en China. Na deze oorlog richtten de VS in de Balkan de grootste Amerikaanse basis op in Kosovo onder de naam “Bondsteel”.
Na Joegoslavië stond er begin 2000 opnieuw een kandidaat klaar voor regime change: Irak met dictator Sadam Hoessein. Het opmerkelijke was dat voor het eerst in de naoorlogse geschiedenis twee van de prominentste leden van de NAVO, Frankrijk en Duitsland, de heren Bush en Blair niet wilden volgen in hun oorlog tegen Irak. De Franse president Jacques Chirac en de toenmalige Duitse kanselier Gerhard Schröder (ook met premier Guy Verhofstadt van België) gaven een knauw aan Washington. Niet toevallig sprak VS-Defensieminister Donald Rumsfeld tijdens de oorlog in Irak over de nieuwe NAVO-landen van Oost-Europa die hij “nieuw” Europa noemde (oud-Europa de stichtende leden van de EU) met Polen als het belangrijkste land in dat gezelschap (alhoewel de legendarische Pool, vakbondsleider en ex-president Lech Walesa (foto) zich duidelijk uitsprak in de media tegen de russofobie, tegen de confrontatiepolitiek van de huidige regering in Polen, hij pleit voor partnerschap met wat hij noemt het grote buurland Rusland
) .
Nord Stream 2: test voor Duitsland
De verhouding tussen Duitsland en Rusland heeft zich de laatste twintig jaren vooral ontwikkeld op economisch vlak. Duizenden Duitse bedrijven investeerden in Rusland. Duitsland is na China de grootste economische partner van Rusland. Het kroonjuweel van de economische samenwerking, en ook het meest spectaculaire is de aanleg van een tweede gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland deels onder de Oostzee en Noordzee: Nord Stream 2. De tweede pijpleiding is ca 2.100 km lang waarvan een groot deel onder water. Het gaat om een investering van 10 miljard euro. Aan het project nemen volgende bedrijven deel: het Russische Gazprom, OMV (Oostenrijk), Shell (VK-Nederland), Uniper en Wintershall (Duitsland) plus tientallen toeleveringsbedrijven. Duitse Atlantisten zijn tegen dit project en vervoegen de belangen van de VS die het duurdere en minder ecologische schaliegas willen invoeren ten koste van het Russische aardgas. Ze gebruiken de Navalny zaak om het Nord Stream 2 project stop te zetten. De partijtop van Die Linke in Duitsland noemt het huichelarij Nord Stream 2 te koppelen aan Navalny, als je bijv. ziet hoe Duitsland zonder problemen olie afneemt van een theocratisch moordregime als Saoedi-Arabië (onthoofdingen, de wrede moord en het in stukken hakken van de kritische Saoedische journalist Jamal Kashoggi op een Saoedisch consulaat in Turkije op 2 oktober 2018). Naast Nord Stream 2 is er eveneens grote Amerikaanse druk om samenwerking met de Chinezen stop te zetten (onder meer de ultrasnelle G5 – e-netwerken).
Politiek blijkt Duitsland af en toe afstand te nemen van Washington. Het nucleair akkoord met Iran wordt verder gesteund (net zoals China, Rusland, Frankrijk) nadat de VS brak met het verdrag en met sancties een economische oorlog is begonnen tegen Iran en tegen Europese bedrijven die met Iran zaken zouden doen (secundaire sancties). Voor de rest is de Atlantische lobby van links tot rechts in Duitsland in de meerderheid (CDU-CSU, Groenen, SPD). Met Die Linke en de AfD en een deel van de SPD als dissidente stemmen. Duitsland is stevig ingesnoerd in de NAVO, met de grote Amerikaanse basis in Ramstein (30.000 militairen, Amerikaanse kernwapens). Vanuit Ramstein neemt Duitsland indirect deel aan de militaire operaties van de VS in het Midden-Oosten (de droneaanvallen in het Midden-Oosten worden vanuit Ramstein geregisseerd, alsook de operaties van het Amerikaans leger in Afrika). In de zaak Navalny wordt ronduit zonder enig onderzoek ook Rusland beschuldigd, weigert men mee te werken met Rusland om gegevens van de gifaanval mede te delen uit het Berlijns ziekenhuis waar Navalny terecht kwam. En worden met instemming van de Amerikanen als gevolg hiervan sancties opgelegd door de EU aan Rusland.
Het lijkt wel alsof Duitsland n.a.v. de Navalny zaak een omslag heeft gemaakt van (voorzichtige) coöperatie naar confrontatie, Washington achterna. Het al of niet afronden van het Nord Stream project zal een belangrijke aanduiding zijn, of Duitsland de Trump-toer opgaat en contracten verbreekt, zelfs als dat miljarden schadeclaims genereert, en het vertrouwen in samenwerking vernietigd. Of zal Duitsland zijn soevereiniteit laten gelden en het project afwerken tegen de druk in, van de Atlantisten in Duitsland en in Washington?
Frankrijk en president Macron
Sinds president Charles De Gaulle heeft Frankrijk een traditie in de toenadering tot Rusland en het afstand nemen van de NAVO (zie boven). In Frankrijk worden de problemen traditioneel meer politiek gesteld en zijn er sterke soevereinistische stromingen, zowel links als rechts, waarin het ‘Gaullisme” nog levendig is. Over president Emmanuel Macron
(foto) kan je veel zeggen, maar hij is het enige staatshoofd in Europa dat zo duidelijk pleit voor een Europa dat zich losmaakt van de vazalstatus van de Amerikanen. Uiteraard baadt dit discours in dubbelzinnigheid. Macron trekt zich niet terug, zoals president De Gaulle, uit de militaire bevelsstructuren van de NAVO. Hij onderschrijft de sancties tegen Rusland. Zijn pleidooien zijn indirect ook een oproep om het Franse militaire-industrieel complex in Europa een grotere rol te laten spelen in wapenorders. Hij ziet de Amerikanen zich de kaas van het brood eten.
Vorig jaar werden er wenkbrauwen gefronst door de Atlantische wereld toen de president in een interview met The Economist stelde dat “NAVO hersendood” is. Eind september jl. ging de president op hetzelfde pad verder toen hij een bezoek bracht aan de Franse troepen in het kader van een NAVO-missie om de regio zogenaamd te beschermen tegen de “Russische dreiging” in Litouwen. Litouwen mag als het hol van de leeuw beschouwd worden. Het is een nieuw NAVO-lid met de ijver van de bekeerling en volledig afhankelijk van Amerikaans wapentuig. Extreemrechts heeft sympathisanten tot op belangrijke posten op regeringsniveau en in overheidsdiensten, fascistische milities marcheren weer door de straten van Vilnius. President Macron stelde in september jl. tijdens een toespraak in Vilnius: “Wij, sommige landen meer dan andere, hebben onze strategische onafhankelijkheid opgegeven door te veel afhankelijk te zijn van Amerikaanse wapensystemen. We aanvaarden niet in een bipolaire wereld te leven die bestaat uit China en de VS. De inzet is duidelijk: Europa moet zijn plaats veroveren in deze multipolaire wereld.” ( vet= red.)
Westerse intellectuelen over Europa
De gekende Amerikaanse geopolitieke analyst George Friedman stelt dat de VSA, om haar wereldwijde hegemonie te behouden, ze geen (potentiële) rivalen kunnen dulden op het wereldtoneel. Gaat de koude oorlog zich herhalen in de 21e eeuw? De kaarten liggen enigszins anders. Er is de opkomst van het reusachtige China, samen met bondgenoot Rusland. Er is India. Of Rusland nu tsaristisch, communistisch was of zoals vandaag kapitalistisch is, doet er niet toe in de drijfveren van Washington en de Atlantisten. In alle omstandigheden moeten de belangen van de Amerikaanse supermacht in Europa gevrijwaard worden, en dit kan maar als er geen strategische alliantie ontstaat tussen Rusland en Europa-Duitsland.
Niet iedereen in de VS denkt zo. Ook in het Amerikaans establishment zijn er invloedrijke diplomaten die zien dat de realiteit van de VS in de wereld als enig overgebleven supermacht achterhaald is. De stokoude Henri Kissinger
(foto), dè invloedrijkste Amerikaanse topdiplomaat in de jaren zestig-zeventig van vorige eeuw onder president Richard Nixon, nam begin oktober nog deel aan een debat in de Economische Club van New York. Hij verdedigde toen: “De VS moeten hun imperiale ambities herdenken en met China overleggen om grenzen te stellen aan hun wedijver. Zo niet is het alternatief het creëren van de voorwaarden vergelijkbaar met deze die leidden tot de eerste wereldoorlog in 1914. De technologische ontwikkelingen, zoals bijv. Artificiële Intelligentie (A.I.) is een stap die vergelijkbaar is met het uitvinden van de drukpers. Ze maken de wereld te complex voor het unilateralisme van Washington. Er is een andere manier van denken nodig. Washington moet er zich van bewust zijn dat de VS geen unilaterale, eenzijdige superioriteit kan verwerven in technologie en economie zodanig, dat niemand die superioriteit zou kunnen bedreigen”. (NYT)
In Vlaanderen is prof. em. Katlijn Malfliet de Vlaamse specialist van Rusland (ze studeerde Russisch, doceerde naast Leuven, aan de universiteiten van Leiden, Moskou en Praag). In een interview (DS, 11/11/2018) naar aanleiding van het verschijnen van haar boek “Poetinisme” komt ze tot de vaststelling dat Europa geen strategie heeft voor de relaties met Rusland en de VS. In Europa voelen we dat de oude trans-Atlantische relaties niet meer dezelfde zijn als vroeger. Maar we zijn al te ver geëngageerd. “Onze Europese defensie wordt nog altijd gezien in het trans-Atlantisch kader. We hebben ons karretje te veel aan de Amerikanen gehangen. Maar als we ons eigen veiligheids- en defensiebeleid willen voeren, dan moeten we geloven in de idee van coöperatieve veiligheid (vet-red).Dat betekent dat we onze veiligheid ten aanzien van Rusland niet alleen in militaire termen vertalen, maar dat we ook inzetten op economische samenwerking, culturele uitwisseling. Toen de Berlijnse muur viel en de Sovjet-Unie implodeerde, was er een kans om een nieuw beleid te voeren, gebaseerd op een Verenigd Europa. Het militair aspect was minder belangrijk. Er was geen vijand meer, op dat moment verloor de NAVO voor een deel haar identiteit. Men geloofde toen niet in die coöperatieve veiligheid. De haviken in Europa en de VS zeiden laat ons niet naïef zijn, we hebben nog altijd wapens en militaire defensie nodig. Zij hebben het toen gehaald. We moeten onze relatie met Rusland herijken”.
Ondanks crisis, bruggen bouwen tussen Europa en Rusland
Er is een merkwaardige reeks opeenvolgende incidenten vastgesteld in de recente jaren. Dramatische incidenten zoals bijv. het neerhalen van de Boeing MH-17 boven het oosten van Oekraïne (17 juli 2014, 298 doden), of de gif aanslagen op ex-dubbelspion Skripal in Salisbury-Engeland (4 maart 2018), en recent op rechts-liberale Russische politicus Navalny in Siberië. Onmiddellijk na de drama’s werden de Russen door het Westen beschuldigd, nog voor het onderzoek moest beginnen. Er volgden sancties.
Wie er ook de daders zijn van vernoemde tragische incidenten, de reacties in het Westen hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken. De Russische leiding en zijn diensten werden door het Westen direct beschuldigd de dader te zijn, bij wijze van spreken één uur na de feiten, voor enige onderzoek daad gesteld was. Alles werd direct breed uitgesmeerd in de westerse media. Nadien werd feiten ingepast in het vooraf vastgesteld scenario van schuld en boete voor Rusland. In al deze incidenten wordt Rusland agressief benaderd en wordt geweigerd de Russen te betrekken bij het onderzoek. Het belangrijkste is: wie profiteert van de misdaad? Niemand heeft tot nog toe kunnen bewijzen wie er achter deze drama’s en incidenten schuilgaat. Zijn het Russische anti-Poetin oligarchen in Rusland? Is het, het Kremlin dat ogenschijnlijk Navalny wilde vergiftigen, maar zo dom was hem toe te laten overvliegen en verzorgd te worden in Berlijn? Of zijn het de zoveelste “false flag” incidenten van de Westerse diensten? In alle drie de incidenten profiteerden diegenen in Europa die Rusland niet als partner maar als “vijand” willen stigmatiseren. Tot groot jolijt van Washington.
Het verleden leert dat ondanks een koude oorlog tussen de toenmalige Sovjet-Unie en het Westen in de jaren 1945-1990, er personaliteiten in Europa zijn opgestaan om tussen Europa en Rusland een as van wederzijds begrip, vertrouwen en ontspanning te bouwen, mits het behoud van de nodige wederzijdse veiligheidsgaranties.
Charles de Gaulle, Willy Brandt, Pierre Harmel
Midden de diepvries van de koude oorlog, waarin Europa verdeeld was, gescheiden door een Muur en IJzeren Gordijn, waren er in West-Europa ernstige pogingen om de verdeeldheid te overstijgen en West-Europa een eigen smoel te geven los van de Amerikaanse dominantie (we laten hier de pogingen van Oost- en Midden-Europa in het Sovjet- blok terzijde, ook de rol van het ongebonden socialistische Joegoslavië en de rol van linkse partijen en vredes- en andere bewegingen in de civiele maatschappij). Er zijn drie namen te onthouden die concrete daden stelden om de brug te slaan tussen West-Europa, Midden- en Oost-Europa en de Sovjet-Unie. De Franse president Charles de Gaulle, Willy Brandt en de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel.
President Charles de Gaulle (1890-1970) ging het verst. Voor De Gaulle was de grotendeels door de VS en de NAVO opgelegde verdeling tussen Europa en Rusland (toen de Sovjet-Unie) onaanvaardbaar voor de veiligheid en de welvaart van het continent. Als Franse patriot zag hij een grote rol weg gelegd voor Frankrijk. Als soevereinist was hij ervan overtuigd dat Europa niet onder de Amerikaanse kernwapenparaplu moest schuilen, maar zelf voor zijn veiligheid moest instaan. Hij was dan ook overtuigd een eigen Franse kernmacht te ontwikkelen. Een “Force de frappe”. Hij voerde het kernwapenprogramma verder uit dat in 1954 begonnen was. De Gaulle gooide de NAVO buiten. Volgens hem mag Frankrijk en bij uitbreiding Europa nooit zijn veiligheid toevertrouwen aan een buitenlandse mogendheid. De Gaulle droomde van een autonoom Europa der vaderlanden, van de Atlantische oceaan tot aan het Oeralgebergte. Nadien joegen de opeenvolgende presidenten Frankrijk terug in het NAVO-hok. Frankrijk is vandaag met 300 kernwapens de derde grootste kernmacht na de VS en Rusland, gevolgd door China.
Een derde politiek boegbeeld dat effectief bruggen gelegd heeft in de Koude Oorlog tussen Europa en Rusland, de toenmalige Sovjet-Unie is de gewezen Duitse kanselier en sociaaldemocraat Willy Brandt (1913-1992). Hij was als linkse jonge man moeten vluchten voor het naziregime. Hij vluchtte naar Zweden en nadien naar Noorwegen. Herbert Ernst-Karl Frahm kreeg de verzetsnaam Willy Brandt. Hij werkte mee aan het lokaal antinazi verzet. Hij schreef artikelen, documenten voor vergaderingen, gaf informatie aan de Britse geheime dienst en werkte mee met de Sovjet geheime dienst onder de schuilnaam “Poljarnik”. Hij bezorgde aan de geallieerden documenten over troepenbewegingen in Scandinavië, over de verplaatsingen van het grootste Duitse slagschip ‘Tirpitz’ in de Noorse fjorden zich verborg maar toch werd vernietigd door de geallieerden. Zijn rol in het verzet zou hem nadien het nodige geloofwaardigheid geven in het Oosten om als Duitser berouw te tonen over de misdaden van het naziregime. Hij deed dat daadwerkelijk door een openbare knieval voor het gettomonument in Warschau. Hij kreeg daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede in 1971. Met zijn actieve Ostpolitik heeft hij niet alleen Duitsland terug democratische geloofwaardigheid gegeven, maar ook een beslissende rol gespeeld in de verstandhouding tussen Oost- en West-Europa. Willy Brandt bleef bekommerd om de ontspanning en ontwapening tussen de twee machtsblokken die Europa verdeelden. Met de akkoorden van Helsinki in 1975 bereikte het streven naar ontspanning en ontwapening een hoogtepunt. Nadien kwam dit weer in het gedrang door de plaatsing van gemoderniseerde SS-20 raketten door de Sovjet-Unie en de Westerse reactie daarop. Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS overlegden hierover. Nog steeds bleef het dubbel, parallel concept overeind: verdediging en ontspanning met de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten. In die geest werd dan ook een NAVO-dubbelbesluit genomen in 1979 om 572 Amerikaanse middellangeafstandsraketten te plaatsen in West-Europa, waarvan een aantal in Florennes- België als antwoord op de vervanging door de Sovjets van hun verouderde SS-4 en SS-5 raketten door een gemoderniseerde SS-20 raketten. Die plaatsing van Amerikaanse raketten in Europa leidden tot betogingen en tegenreacties in de vredesbeweging en bij de sociaaldemocraten, waarvan in Vlaanderen Louis Tobback en Karel Van Miert de boegbeelden waren. Willy Brandt legde niet alleen de schuld bij de Sovjets. Ook de Amerikaanse regering had meegedaan in het wapenopbod. Hij erkende dat Duitsland verplichtingen had als NAVO-bondgenoot. Maar hij voegde eraan toe dat Duitsland ook andere belangen kan hebben dan de VSA. Deze controverse escaleerde na het aantreden van Ronald Reagan als president van de VSA in 1981. Hij beschreef de Sovjet-Unie als het “rijk van het kwaad”. Onderhandelingen tussen de Sovjet-Unie en de VS in Genève (1981) leverden niets op. Voor Willy Brandt was de Europese verdedigingspolitiek die alleen erin bestond de Amerikaanse eisen in te willigen passé. De spanning tussen Willy Brandt en de VSA ging zover dat hij in een speech in 1985 in New York, de Amerikaanse politiek in Europa omschreef als “onberekenbaar en perspectiefloos”. (Cfr. “Willy Brandt”, biografie, Sam van Clemen, 2014). We zouden vandaag in 2020, hetzelfde kunnen zeggen.
De christendemocraat en professor rechtsleer aan de Universiteit van Luik, Pierre Harmel (1911-2009) speelde een belangrijke rol in Europa met de Harmel doctrine toen hij minister van Buitenlandse zaken was (1966-1973) (nadat hij eerst één jaar premier van België was geweest). Als klein land kon België in het geopolitieke machtsspel een dynamische rol spelen. De Harmel- doctrine bestond erin naar wat genoemd wordt een Europese regeling te streven, dit wil zeggen het overbruggen van de onnatuurlijke verdeling van Europa in twee blokken. De Harmel doctrine bepaalde dat de NAVO niet alleen een rol te spelen had in de verdediging tegen de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten in het Warschaupact, maar de organisatie had ook een rol te spelen in de ontspanning tussen en wederzijdse ontwapening van de machtsblokken. Hij zag brood in de gaullistische techniek van bilaterale contacten tussen de Europese staten van beide blokken.
Na de implosie van de Sovjet-Unie (1991)
Na de implosie van de Sovjet-Unie en zijn satellietstaten (1991), en kort daarna de ontbinding van het militair Warschaupact, maakte de NAVO in 1992 reeds duidelijk dat de NAVO moest blijven bestaan als instrument om Europa onder controle te houden. Het is een bevestiging van de strategie van het eerste uur toen de NAVO in 1949 werd opgericht. De eerste secretaris-generaal van de NAVO, de Brit Lord Ismay stelde toen dat de NAVO is opgericht om: “de Russen buiten Europa te houden, de Duitsers onder de duim te houden en de Amerikanen de controle over Europa”. Objectieve waarnemers zijn het erover eens dat de recente ‘Atlantische’ politieke-militaire agressiviteit heeft geleid tot een hernieuwde koude oorlog tussen Rusland en het Westen. Als enig overgebleven supermacht en een verzwakt Rusland onder president Boris Jeltsin (in bijberoep alcoholist), dachten de Amerikanen in het laatste decennium van vorige eeuw dat de Nieuwe Wereldorde onder de leiding van de VS was aangebroken, en dat niet loyale regimes moesten verdwijnen. Een Amerikaans ideoloog sprak zelfs over “het einde van de geschiedenis”, deze charlatan werd toen in vele weldenkende middens in het Westen ernstig genomen.
De VS dachten in die jaren dat ze konden doen wat ze wilden om hun invloedssfeer uit te breiden. Joegoslavië werd gefragmenteerd door de NAV0 zonder VN-mandaat en buiten het grondgebied van de NAVO. Er werd gebruik gemaakt van tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Joegoslavië en van rechtse tot extreemrechtse krachten. Het federale Joegoslavië dat jarenlang na de tweede oorlog buiten de twee machtsblokken bleef, werd na een bloedige oorlog in de jaren negentig van vorige eeuw opgedeeld in zeven dwergstaten: Slovenië, Kroatië, Servië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Macedonië en Kosovo. De meeste staatjes staan onder voogdij van Europa en zijn lid van de NAVO met Kroatië, Montenegro, Noord-Macedonië, Slovenië. Servië staat onder grote druk om eenzijdig te kiezen voor de EU en de NAVO, maar wil in (Titoïstische zin) ongebonden blijven van de grote machten en wil niet alleen aansluiting bij de EU, maar steunt ook op Rusland en China. Na deze oorlog richtten de VS in de Balkan de grootste Amerikaanse basis op in Kosovo onder de naam “Bondsteel”.
Na Joegoslavië stond er begin 2000 opnieuw een kandidaat klaar voor regime change: Irak met dictator Sadam Hoessein. Dat land was nog verder gelegen buiten het NAVO-verdragsgebied dan Joegoslavië. Het opmerkelijke was dat voor het eerst in de naoorlogse geschiedenis twee van de prominentste leden van de NAVO, Frankrijk en Duitsland de heren Bush en Blair niet wilden volgen in hun oorlog in Irak. De Franse president Jacques Chirac en de toenmalige Duitse kanselier Gerhard Schröder (ook met premier Guy Verhofstadt van België) gaven een knauw aan het euro-Atlantisch bondgenootschap o.l.v. Washington. Niet toevallig sprak VS-Defensieminister Donald Rumsfeld tijdens de oorlog in Irak over de nieuwe NAVO-landen van Oost-Europa die hij “nieuw” Europa noemde (met Polen als het belangrijkst land in dat gezelschap, alhoewel de legendarische Pool, vakbondsleider en ex-president Lech Walesa zich duidelijk uitsprak in de media tegen de russofobie, hij pleit voor partnerschap met wat hij noemt het grote buurland Rusland, en hecht minder belang aan de VS achtduizend km ver met een oceaan ertussen). In dat “nieuwe “Europa kwamen rechtse en zelfs fascistische krachten terug van onder de stenen gekropen en bezetten in heel wat landen van de regio nu belangrijke posities in de overheidsorganen en zijn belust op revanche tegenover de ex-Sovjet-Unie, nu Rusland.
Nord Stream 2
De verhouding tussen Duitsland en Rusland heeft zich de laatste twintig jaren vooral ontwikkeld op economisch vlak. Duizenden Duitse bedrijven investeerden in Rusland. Duitsland is na China de grootste economische partner van Rusland. Het kroonjuweel van de economische samenwerking, en ook het meest spectaculaire is de aanleg van een tweede gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland deels onder de Oostzee en Noordzee: Nord Stream 2. De tweede pijpleiding is ca 2.100 km lang waarvan een groot deel onder water. Het gaat om een investering van 10 miljard euro. Aan het project nemen volgende bedrijven deel: het Russische Gazprom, OMV (Oostenrijk), Shell (VK-Nederland), Uniper en Wintershall (Duitsland) plus tientallen toeleveringsbedrijven. Duitse Atlantisten zijn tegen dit project en vervoegen de belangen van de VS die het duurdere en minder ecologische schaliegas willen invoeren ten koste van het Russische aardgas. Ze gebruiken de Navalny zaak om het Nord Stream 2 project stop te zetten. De partijtop van Die Linke in Duitsland noemt het huichelarij Nord Stream 2 te koppelen aan Navalny, als je bijv. ziet hoe Duitsland zonder problemen olie afneemt van een theocratische moordregime als Saoedi-Arabië (onthoofdingen, de wrede moord en het in stukken hakken van de kritische Saoedische journalist Jamal Kashoggi op een Saoedisch consulaat in Turkije op 2 oktober 2018). Naast Nord Stream 2 is er eveneens grote Amerikaanse druk om samenwerking met de Chinezen stop te zetten (onder meer de ultrasnelle G5 – e-netwerken).
Politiek blijkt Duitsland af en toe afstand te nemen van Washington. Het nucleair akkoord met Iran wordt verder gesteund (net zoals China, Frankrijk) nadat de VS brak met het verdrag en met sancties een economische oorlog is begonnen tegen Iran en Europese bedrijven die met Iran zaken zouden doen (secundaire sancties). Voor de rest is de Atlantisch lobby van links tot rechts in Duitsland in de meerderheid (CDU-CSU, Groenen, SPD). Met Die Linke en de AfD en een deel van de SPD als dissidente stemmen. Duitsland is stevig ingesnoerd in de NAVO, met de grote Amerikaanse basis in Ramstein (30.000 militairen, Amerikaanse kernwapens). Vanuit Ramstein neemt Duitsland indirect deel aan de militaire operaties van de VS in het Midden-Oosten (de droneaanvallen in het Midden-Oosten worden vanuit Ramstein geregisseerd, alsook de operaties van het Amerikaans leger in Afrika). In de zaak Navalny wordt ronduit zonder enig onderzoek ook Rusland beschuldigd, weigert men mee te werken met Rusland om gegevens van de gifaanval mede te delen uit het Berlijns ziekenhuis waar Navalny terecht kwam. En worden met instemming van de Amerikanen als gevolg hiervan sancties opgelegd door de EU aan Rusland.
Het lijkt wel alsof Duitsland n.a.v. de Navalny zaak een omslag heeft gemaakt van (voorzichtige) coöperatie naar confrontatie, Washington achterna. Het al of niet afronden van het Nord Stream project zal een belangrijke aanduiding zijn, of Duitsland de Trump-toer opgaat en contracten verbreekt zelfs als dat miljarden schadeclaims genereert en het vertrouwen in samenwerking vernietigd. Of zal Duitsland zijn soevereiniteit laten gelden en het project afwerken tegen de druk in van de Atlantisten in Duitsland en in Washington?
Frankrijk en president Macron
Sinds president Charles De Gaulle heeft Frankrijk een traditie in de toenadering tot Rusland en het afstand nemen van de NAVO (zie boven). In Frankrijk worden de problemen traditioneel meer politiek gesteld en zijn er sterke soevereinistische stromingen, zowel links als rechts, waarin het ‘Gaullisme”, nog levendig is.
Over president Emmanuel Macron kan je veel zeggen, maar hij is het enige staatshoofd in Europa dat zo duidelijk pleit voor een Europa dat zich losmaakt van de vazalstatus van de Amerikanen. Uiteraard baadt dit discours in dubbelzinnigheid. Macron trekt zich niet terug, zoals president De Gaulle, uit de militaire bevelsstructuren van de NAVO. Hij onderschrijft de sancties tegen Rusland. Zijn pleidooien zijn indirect ook een oproep om het Franse militaire-industrieel complex in Europa een grotere rol te laten spelen in wapenorders. Hij ziet het Amerikanen in Europa zich de kaas van het brood eten.
Vorig jaar werden er wenkbrauwen gefronst door de atlantische wereld toen de president in een interview met The Economist stelde dat “NAVO hersendood” is. Eind september jl. ging de president op hetzelfde pad verder toen hij een bezoek bracht aan de Franse troepen in het kader van een NAV0-missie om de regio zogenaamd te beschermen tegen de “Russische dreiging” in Litouwen. Litouwen mag als het hol van de leeuw beschouwd worden. Het is een nieuw NAVO-lid met de ijver van de bekeerling en volledig afhankelijk van Amerikaans wapentuig. Extreemrechts heeft sympathisanten tot op belangrijke posten op regeringsniveau en in overheidsdiensten, fascistische milities marcheren weer door de straten van Vilnius. President Macron stelde in september jl. tijdens een toespraak in Vilnius: “Wij, sommige landen meer dan andere, hebben onze strategische onafhankelijkheid opgegeven door te veel afhankelijk te zijn van Amerikaanse wapensystemen. We aanvaarden niet in een bipolaire wereld te leven die bestaat uit China en de VS. De inzet is duidelijk: Europa moet zijn plaats veroveren in deze multipolaire wereld.”
Westerse intellectuelen over Rusland- Europa
De gekende Amerikaanse geopolitieke analyst George Friedman stelt dat de VSA, om haar wereldwijde hegemonie te behouden, ze geen (potentiële) rivalen kunnen dulden op het wereldtoneel. Gaat de koude oorlog zich herhalen in de 21e eeuw? De kaarten liggen enigszins anders. Er is de opkomst van het reusachtige China, samen met bondgenoot Rusland. Er is India. Of Rusland nu tsaristisch, communistisch was of zoals vandaag kapitalistisch is, doet er niet toe in de drijfveren van Washington en de Atlantisten. In alle omstandigheden moeten de belangen van de Amerikaanse supermacht in Europa gevrijwaard worden, en dit kan maar als er geen strategische alliantie ontstaat tussen Rusland en Europa-Duitsland.
Niet iedereen in de VS denkt zo. Ook in het Amerikaans establishment zijn er invloedrijke diplomaten die zien dat de realiteit van de VS in de wereld als enig overgebleven supermacht achterhaald is. De stokoude Henri Kissinger, dè invloedrijkste Amerikaanse topdiplomaat in de jaren zestig-zeventig van vorige eeuw onder president Richard Nixon, nam begin oktober nog deel aan een debat in de Economische Club van New York. Hij verdedigde toen: “De VS moeten hun imperiale ambities herdenken en met China overleggen om grenzen te stellen aan hun wedijver. Zo niet is het alternatief het creëren van de voorwaarden vergelijkbaar met deze die leidden tot de eerste wereldoorlog in 1914. De technologische ontwikkelingen, zoals bijv. Artificiële Intelligentie (A.I.) is een stap die vergelijkbaar is met het uitvinden van de drukpers. Ze maken de wereld te complex voor het unilateralisme van Washington. Er is een andere manier van denken nodig. Washington moet er zich van bewust zijn dat de VS geen unilaterale, eenzijdige superioriteit kan verwerven in technologie en economie zodanig, dat niemand die superioriteit zou kunnen bedreigen”.
In Vlaanderen is prof. em. Katlijn Malfliet dè Vlaamse specialist van Rusland (ze studeerde Russisch, doceerde naast Leuven, aan de universiteiten van Leiden, Moskou en Praag). In een interview (DS, 11/11/2018) naar aanleiding van het verschijnen van haar boek “Poetinisme” komt ze tot de vaststelling dat Europa geen strategie heeft voor de relaties met Rusland en de VS. In Europa voelen we dat de oude trans-Atlantische relaties niet meer dezelfde zijn als vroeger. Maar we zijn al te ver geëngageerd. “Onze Europese defensie wordt nog altijd gezien in het trans-Atlantisch kader. We hebben ons karretje te veel aan de Amerikanen gehangen. Maar als we ons eigen veiligheids- en defensiebeleid willen voeren, dan moeten we geloven in de idee van coöperatieve veiligheid. Dat betekent dat we onze veiligheid ten aanzien van Rusland niet alleen in militaire termen vertalen, maar dat we ook inzetten op economische samenwerking, culturele uitwisseling. Toen de Berlijnse muur viel en de Sovjet-Unie implodeerde, was er een kans om een nieuw beleid te voeren, gebaseerd op een Verenigd Europa. Het militair aspect was minder belangrijk. Er was geen vijand meer, op dat moment verloor de NAVO voor een deel haar identiteit. Men geloofde toen niet in die coöperatieve veiligheid. De haviken in Europa en de VS zeiden laat ons niet naïef zijn, we hebben nog altijd wapens en militaire defensie nodig. Zij hebben het toen gehaald. We moeten onze relatie met Rusland herijken”.
