In de Lage Landen is de Socialistische Partij Nederland de enige partij die in haar naam de eretitel “socialisme” draagt. In opgefokte neoliberale tijden is dat geen evidentie. Zelfs sommige mensen die zich progressief en/of links noemen zouden die naam liever in de archieven zien verdwijnen. Vandaag heeft de SP het moeilijk. Maar waar heeft links het niet moeilijk in Europa? Toch blijft de SP vandaag bij onze noorderburen, in een sterk versnipperd landschap, de vijfde partij van Nederland, met vele vertakkingen in de steden en op het platteland.
In Nederland neemt de SP nog steeds een respectabele plaats in. Ze zetelt vandaag met negen Kamerleden, honderden gemeenteraadsleden en provincieraadsleden. Ze heeft vier zetels in de Eerste Kamer van de Staten-Generaal. In de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 kenden we verlies voor links, ook van de SP. In de Tweede Kamer verloor de SP (-4) en zakte naar 9 zetels. Ze komt achter de rechtse partijen: VVD, D66, PVV, CDA. Ze heeft evenveel zetels als de sociaaldemocraten van de PvdA en één meer dan Groen Links (8).
De strijd in de verkozen organen koppelt ze aan de acties (foto) 
buiten de verkozen organen rond allerlei specifieke thema’s. De SP is in het overheersend rechts-conservatief, zelfs extreemrechts (Baudet) Nederland een uitgesproken linkse partij. Het beginselprogramma formuleert fundamentele kritiek op het kapitalisme. Dit tegenover centrumlinkse partijen zoals de PvdA en Groen Links die het systeem aanvaarden. Ze willen er enkel sociale correcties op aanbrengen. Daarenboven verschilt de SP ook omdat ze de nationale soevereiniteit van elke natie hoog in het vaandel heeft (zie verder, het referendum Europese Grondwet 2005).
Prehistorie
We gaan niet uitvoerig in op de prehistorie van de SP. Toch enkele opmerkingen. De partij is een product van de scheuring in de internationale communistische beweging tussen de Sovjet-Unie en China zestig jaar geleden. Omdat de Communistische Partij Nederland (CPN) weigerde exclusief te kiezen voor Peking, ontstonden er dissidente communisten. Ze richtten een eigen partij op het ‘Marxistisch-Leninistisch Centrum’. Ook de Nederlandse geheime Dienst (toen BVD, nu AIVD) kreeg interesse om de kloof tussen Peking- en Moskoucommunisten dieper te maken. Ze plaatsten een infiltrant Peter Boeve. Boeve werd echter in 1968 ontmaskerd. De in 1968 verwijderde infiltrant Boeve richtte samen met de Nederlandse Geheime Dienst in 1970 een “Marxistisch-Leninistische Partij Nederland (MLPN) op.
Na veel conflicten, dissidenties en een scheuring werd de Kommunistische Partij Nederland (marxistisch-leninistisch) (KPN/NL) opgericht. Dit partijtje werd de basis van de Socialistische Partij (SP) tijdens het oprichtingscongres van 22 oktober 1972. Als reden voor de naamswijziging werd genoemd dat de partij zich niet vastpinde op één linkse ideologie. Een partij met zoveel “ismen” is moeilijk te begrijpen voor de kiezers. Het gebruik van geweld als middel om de klassenstrijd te voeren werd afgezworen (“de macht komt uit de loop van een geweer”, Mao). Het breekpunt werd, toen China zich steeds meer overwegend richtte tegen de Sovjet-Unie in plaats van tegen het wereldkapitalisme en het imperialisme. De oproep van Europese maoïstische partijen om de NAVO te steunen was het breekpunt (inmiddels heeft de Communistische Partij in China sinds lang gebroken met de maoïstische recepten). De SP nam bij haar oprichting als symbool: de tomaat. Een groente met veel vitaminen, maar ook een geducht wapen tegen slecht politiek toneel.
Boegbeelden
De SP werd door zijn discours, concrete acties en initiatieven de meest succesvolle van de partijtjes die uit het maoïsme ontstonden (In België was de maoïstische variant het marginale “Amada” (1970-1979) en vervelde in 1979 tot de huidige volwaardige oppositiepartij PVDA-PTB ). De SP evolueerde met succes naar een linksradicale partij binnen de West-Europese cultuur en democratische tradities. Ze voert actie buiten de verkozen organen maar vraagt ook de steun van de kiezer. (foto)
De aartsvader van de SP is Jan Marijnissen. Hij schreef de boeken “Schrale rijkdom”, de erfenis van acht jaar paars (2002) (foto)
en “Nieuw optimisme” (2003). Ze zijn essentieel om het denken en handelen van de SP te begrijpen. Onder zijn leiding steeg het aantal Kamerzetels voor de SP. Van twee, samen met superactivist Remi Poppe in 1994, naar vijf in 1998 en 25 zetels in 2006. Jan trad om ernstige gezondheidsproblemen af als voorzitter in 2015.
Naast hem zijn er nog legendarische voorzitters en boegbeelden zoals bijv.: de arts Agnes Kant (volgde Jan op), Emile Roemer die Kant opvolgde, Ronald Raak (historicus, de SP-ideoloog), Harry Van Bommel (buitenlandspecialist, inmiddels geen lid meer) en vandaag is de dochter van Jan, Liliane Marijnissen (foto) de fractieleidster van negen SP Kamerleden.
Europese grondwet
Eén van de belangrijkste wapenfeiten van de SP in haar 50-jarig bestaan, is haar doorslaggevende rol die ze gespeeld heeft in het raadplegend referendum tegen het voorstel van neoliberale Europese Grondwet dat aan de Nederlanders werd voorgelegd.
In België was er geen enkele politieke kracht die kon of wilde het een voorwerp te maken van een volksdebat en referendum. De inzet was echter fundamenteel. In Nederland lagen de kaarten anders. De SP kon, samen met andere partijen, een referendum afdwingen voor dit voorstel van grondwet. De SP voerde toen een prachtige campagne voor een “nee” aan het voorstel.
In Vlaanderen werden Nederlandse campagnevoerders uitgenodigd door linkse eurosceptici. We herinneren ons dat SP-boegbeeld, toen Kamerlid (1998-2017), Harry Van Bommel, kwam afgezakt naar Aalst op een Sociaal Flamingantische Trefdag in 2005. Harry Van Bommel legde gepassioneerd uit wat de inzet is van het referendum. “Als je dit voorstel van grondwet steunt, zou je ja zeggen tegen een Europese superstaat waarin de naties en volkeren verdampen. Een ja is een ja voor meer machtsoverdracht naar Brussel, voor verregaande privatiseringen in onder meer zorg en onderwijs en sociaal beleid. Een ja is een ja voor steun aan grootschalige landbouw, dierenmishandeling met bescherming van stierengevechten, ritueel slachten. Een ja is een ja voor een peperduur Europees leger, meer bureaucratie in Brussel, beïnvloed door machtige lobbygroepen. De SP stelde in haar campagne duidelijk dat de Nederlanders voor Europese samenwerking zijn. Nederland is geen eiland. Maar dat Brussel van alles en nog wat voor ons regelt willen de mensen niet”.
Op 1 juni 2005 werd er gestemd in Nederland en de SP en haar bondgenoten haalden hun slag thuis: 61,5% van de stemmen kleurden nee.
Ook in Frankrijk werd er heftig gedebatteerd (niet verwonderlijk in dit land). We herinneren ons uitzendingen van een volledige avond, drie- vier uur op de Franse tv-zenders in volgelopen studio’s, over de pro’s en contra’s van het voorstel van grondwet. Ook hier stemden de Fransen tegen met 54,9% van de stemmen. In andere Europese landen was de stemming van de publieke opinie gelijkaardig, maar durfde de elite geen referendum uitschrijven. Zoals in België.
Uiteindelijk werd er als gevolg van deze uitslagen in twee belangrijke Europese landen een deel van het voorstel van grondwet opzij gelegd en vervangen door het Verdrag van Lissabon van 2007.
Belangrijk was dat in het Lissabon Verdrag de bepaling dat Europese regelgeving voorgaat op nationale wetgeving vervalt. De adder in het gras is toch: de jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie dat Europees recht voorrang geeft op nationaal recht blijft onaangetast. De doelstelling uit de grondwet om tot een totale neoliberale vrije markt te komen, waarin geen ruimte is voor het beschermen van de eigen economie, is geschrapt.
Maar, net zoals in het voorstel van grondwet blijven de “vrije markt” opvattingen het alfa en omega van het beleid. Er is dus geen alternatief in de EU voor nieuwe modellen van sociaal- economische maatschappijordening zoals onder meer door de SP al 50 jaar wordt verdedigd.
Brutopia
Analyses en stellingnames zijn belangrijk in de politieke strijd. Het Communistisch Manifest (1848) en het Charter van Quaregnon (1894) bieden nog heel wat inspiratie (je moet er wel de tijdsgeest van toen en de stijl erbij nemen). Net als in de 19e eeuw beleven we vandaag hetzelfde met andere technische middelen en in andere omstandigheden: brutopia, het brute, wilde kapitalisme (superwinsten voor de farma octopus tijdens de covid pandemie, energieprijzen bijv.).
Zo heeft de Nederlandse SP zijn kernvisie geactualiseerd met het document “Heel de mens” (9e congres van 18 december 1999). Brutopia heeft nog niks van zijn actualiteit verloren na 50 jaar SP. Deze teksten geven- wie wil begrijpen en voelen- een zekere immuniteit voor de neoliberale propagandamolen die veertig jaar lang de geesten en harten vergiftigde.
Bijvoorbeeld het hoofdstuk in de SP-tekst “Onderweg naar Brutopia” zou vandaag kunnen geschreven zijn. De crisis is vandaag nog chaotischer, scherper en gevaarlijker geworden dan in 1999. “Wie kritisch kijkt naar de toestand van de samenleving in Nederland, Europa en de rest van de wereld, ziet dat het kapitalisme, normloos en ongeremd, niet in staat is welvaart en welzijn voor iedereen te brengen. De neoliberale antwoorden schieten op alle fronten te kort. Precies is het daarom nodig na te denken over werkbare alternatieven voor het brute en brutale kapitalistische “Brutopia”. Steeds meer markt, minder democratie; steeds meer commercie, steeds minder cultuur; steeds sterkere tegenstellingen in de samenleving, steeds minder gemeenschapszin. Het kan zo niet verder, maar dat hoeft ook niet. Onze toekomst is het resultaat van de politieke, economische en sociale keuzes. Voor veranderingen hoeven we niet lijdzaam te wachten tot het lot ons gunstig gezind is. De mens is niet alleen “maaksel” van de geschiedenis. Wij maken onze toekomst”.
