Beurs: lust of last voor de economie?

Dagelijks lezen en horen we over beurskoersen. Er zijn beursgenoteerde bedrijven en niet genoteerde ondernemingen. Er leven heel wat vragen over de rol van de beurs. Is de beurs een gokpaleis geworden, een lust dan wel een last voor een economie?  Van oudsher zijn  er marktplaatsen waar de productie en circulatie (handel) van goederen en geld door mensen wordt georganiseerd. Handel in leningen en ingewikkelde financiële constructies vonden al in de oudheid plaats. De circulatie van goederen en geld was in de oudheid beperkt, maar dat belette filosofen niet over de rol van het geld en de handel klare inzichten te hebben. De beroemde Griekse wijsgeer Aristoteles (384-322 v. Chr.) heeft in zijn boek Republica het over de economie, de oikonomia.Volgens de filosoof is de economie de kunst om in het onderhoud te voorzien via het produceren en ruilen (handel) van goederen die noodzakelijk zijn voor het leven van personen, huishoudens en de staat. De ware rijkdom bestaat in de gebruikswaarde van goederen – voor een menswaardig leven – waarvan het bezit ervan beperkt is. Via geld ruilen mensen goederen.  Er bestaat volgens Aristoteles echter een tweede vorm om in zijn onderhoud te voorzien, die  fundamenteel verschilt en noemt dat: de chrematistiek. Bij de chrematistiek is de circulatie van geld het begin en eindpunt van de ruil, niet de goederen. Daarom is dit soort ruil ook onbegrensd en doel op zichzelf, omdat zij steeds tracht het einddoel (rijkdom) te benaderen,  terwijl de economie, een middel tot doel is (behoeftebevrediging), en dus begrensd is door het doel. De verwarring van deze twee vormen heeft, volgens Aristoteles, ertoe geleid dat sommigen het instandhouden en vermeerderen van het geld tot in het oneindige als het uiteindelijke doel van de economie beschouwen. Over de plaats van het geld in de maatschappij heeft Aristoteles ook zijn mening. Geld vergemakkelijkt de productie van goederen, handel en behoeftebevrediging. Om de ruil te vergemakkelijken moet ook geld kunnen gespaard worden voor toekomstige productie en consumptie.

 Het rijke beursverleden van Vlaanderen….

Het ontstaan van een centrale plek om de circulatie van goederen, de handel te organiseren met gespecialiseerde mensen heeft  zowat tien eeuwen in onze tijdrekening op zich laten wachten. In de elfde eeuw in Frankrijk ontstonden er in Frankrijk zogenaamde courtiers de change die zich bezig hielden met het toezicht houden op en reguleren van landbouwleningen in opdracht van geldschieters. Tweehonderd jaar later kwamen in het rijke Vlaanderen en Holland handelaren bij elkaar in Brugge, in huizen die ofwel eigendom waren van de familie Van der Burse ofwel een beurs aan de gevel hadden gehangen (de meeste historici zijn het erover eens dat de naam beurs hiervan werd afgeleid). In 1309 werden de bijeenkomsten gestructureerd en werd bekend als de Beurs van Brugge. (Huis Ter Beurze van de familie van der Burse bestaat nog). Het concept van Brugge heeft zich verder verspreid in de lage landen en vergelijkbare handelshuizen werden geopend in Gent, Amsterdam (goederenhandel). Omstreeks dezelfde tijd begonnen in Venetië, Genua, Pisa,.. gelijkaardige initiatieven het licht te zien.

Algemeen wordt aangenomen dat het ontluikende kapitalisme begint in de zestiende eeuw, de jaren 1500. Toen neemt de moderne geschiedenis van het kapitalisme met de wereldhandel en de wereldmarkt een aanvang. Parallel hiermee werden de eerste effecten- of aandelenbeurzen opgericht. In Antwerpen werd in 1531 het eerste Beursgebouw ter wereld gebouwd. De eerste openbaar verzamelde aandelen werden in Amsterdam verhandeld. De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) – één van zoniet de eerste multinationale onderneming in de wereld – trok kapitaal aan door als eerste ter wereld openbaar verhandelbare aandelen uit te geven in het jaar 1602. De handel vond plaats in een speciaal daarvoor ontworpen gebouw aan het Rokin dat in 1611 werd geopend te Amsterdam. De aandelenbeurs van Amsterdam wordt gezien als de oudste aandelenbeurs ter wereld. Begin van de negentiende eeuw ontstonden de huidige effectenbeurzen zoals de London Stock Exchange ( 1801) en de New York Stock Exchange in 1817 (na 25 jaar handel onder een boom) en de Beurs van Brussel werd in 1801 onder de Franse heerschappij opgericht. Ze voegde zich zo bij het rijke beursverleden van de Vlaamse en Hollandse regio’s en werd één van de belangrijkste beurzen in de kapitalistische wereld. ( wie een illustratie van de geschiedenis van het Belgische kapitalisme via de geschiedenis van de Beurs van Brussel wil lezen raden we de tekst aan op internet: “De levenscyclus van de Beurs van Brussel, 1801-2001; auteur Prof. Frans Buelens).

J.M. Keynes en K. Marx over de beurs

De rol van de beurs vandaag  kan men niet begrijpen zonder enig inzicht in de functie van het geld in de kapitalistische productiewijze. In tijden van crisis worden economen en filosofen die in de vergetelheid geraakten (omdat ze op een of andere wijze de politieke controle op het economische proces verdedigden) terug van het onder stof gehaald. We denken aan de Britse econoom J. M. Keynes (1883-1946) en de Duitser K. Marx (1818-1883). Wie de moeite doet Het Kapitaal (1867) van K. Marx  (terug) ter hand te nemen kan daarin nog altijd interessante analyses lezen, de ”basics” van de rol van de beurs in de hoofdstukken : “Waar en Geld” en “de omzetting van Geld in Kapitaal”. K. Marx vond het warme water niet uit wat de principes betreft; hij verwijst uitdrukkelijk ( een “voetnoot” van liefst 1 blz.) naar de inzichten van Aristoteles. Hij actualiseerde ze op een geniale wijze. K. Marx: “De warencirculatie – verkopen om te kopen – dient als middel tot een einddoel dat buiten de circulatie ligt: de toeeigening van gebruikswaarde, de bevrediging van behoeften. De circulatie van het geld als kapitaal is echter doel op zichzelf, want de vermeerdering van de waarde kan slechts plaatsvinden binnen deze steeds hernieuwde beweging. De beweging van het kapitaal is daarom onbeperkt. Daarom moet de gebruikswaarde nooit beschouwd worden als het directe doel van de kapitalist; evenmin is de winst van een afzonderlijke transactie zijn doel, maar de onafgebroken beweging van het maken van winst. Deze drift naar absolute verrijking, heeft de kapitalist met de schattenjager gemeen; maar terwijl de schattenjager slechts de dwaze kapitalist is, is de kapitalist de rationele schattenjager. De oneindige vermeerdering van de waarde die de schattenjager nastreeft door het geld te ‘redden’ (te sparen), bereikt de slimme kapitalist door het geld steeds opnieuw aan de circulatie prijs te geven…” (uit Het Kapitaal, “De omzetting van geld in kapitaal”).

neoliberalisme: deregulering van kapitaalmarkten                                                                       

De politieke beslissing voor het doorbreken van die nationale controle of zoals genoemd de deregulering van de kapitaalmarkten in de jaren tachtig was een dijkbreuk die reusachtige kapitalen vrijmaakte op de beurzen. Op zoek naar winst op de kortste termijn werd geld omgezet in kapitaal. Met een druk op de computermuis kon een bedrag zo groot als het Belgisch Binnenlands Product worden overgeflitst van Frankfurt naar New York, Tokio of London. De deregulering  bracht een vloedgolf aan speculatieve beleggingen met zich mee,…Eén van de gevolgen was dat er een scheeftrekking ontstond tussen productief kapitaal (“oikonomia” van Aristoteles, “gebruikswaarde” van K. Marx) ten voordele van het speculatief kapitaal ( de chrematistiek van Aristoteles en de “slimme schattenjager” van K. Marx, zie boven).In die context kwam de drang naar maximale winst voor de aandeelhouders in het bedrijfsleven en hun speculatieve verrichtingen op de beurs voor alles. Met verregaande gevolgen.

170901-Beurs

Er zijn voorbeelden van bedrijven wiens winst, volgens de economische logica, optimaal is. Volgens het kapitalistische principe moet de winst echter gemaximaliseerd worden. Winstmaximalisatie gaat o.m. via belastingsfraude  en de inschakeling van “fiscale paradijzen”, maar ook via directe kostenbesparingen op de rug van werknemers of bijv. via delocalisatie wat prompt de beurskoersen doet stijgen. De aandeelhouders, topmanagers werden soevereine schattenjagers. Ook de bevolking werd in dit regime betrokken. Het volkskapitalisme van internetgokken, privaat pensioensparen… werd opgedrongen.  De indruk werd gewekt dat je niet zozeer met arbeid, maar met speculeren en aandelen (beleggingsclubs), bedrijfspensioenen, de kredietkaartencultuur, een inkomen kon verwerven. Een hele reeks financiële producten ontstonden die grote winsten voorop stelden (options, hedgefunds…). Tegelijk trad wereldwijd schaarste op aan productief kapitaal om sociaal nuttig gebruikswaarde te financieren op vlak van armoedebestrijding, gezondheid, onderwijs, milieu,…

Niet beursgenoteerde bedrijven: immuun voor de crisis

Over de crisis is al heel wat inkt gevloeid. Het politieke beleid van deregulatie van de kapitaalmarkten maakten van de beurs  plaatsen van speculatie, piramidespelen, blinde kredietverstrekking. Op het eerste zich was dit voordelig voor de handel op de beurs.  Prof. Maginet: “Hoe meer er gekocht en verkocht wordt, hoe beter voor de beurs. De gezondheid van een beursinstelling hangt dus niet noodzakelijk samen met de hoogte van de koerswaarden. Toch moeten we daaruit niet concluderen dat de beurzen floreren onder de wereldwijde verkoopwoede van de voorbije maanden. Op korte termijn levert dat wel inkomsten op. Maar op langere termijn betekent dit dat de beurs vele klanten ziet wegvluchten. Daardoor vermindert de handel.” (DM, 10 oktober jl.). Algemeen wordt aangenomen dat begin 2009 de wereldbeurzen gemiddeld 60% van hun waarde hebben verloren ten opzichte van hun record. De Bel-20, de index van de twintig belangrijkste Belgische aandelen, scoorde met 67% nog slechter. Dat heeft vooral te maken met de grote impact van Dexia, Fortis en KBC op de Bel-20.

Merkwaardig is (maar niet toevallig) dat bedrijven die buiten de gokpaleizen van de beurs bleven en “conservatief” werden genoemd immuun bleven voor de crisis. We denken aan sommige banken in Vlaanderen zoals Argenta en Triodos en  bijv. de Santander bank in Spanje. Banken die wel op de beurs gingen zoals de Belgische Fortis, KBC, Dexia verkochten duistere rommelproducten. Een financiële analist zegt hierover “In plaats van dat banken hun normale taak beoefenden namelijk spaargeld aantrekken en omzetten in kredieten – hebben ze het Vlaamse spaaroverschot deels gekanaliseerd naar toxische Amerikaanse kredieten in plaats van ze om te zetten in klassieke kredietverlening aan de Vlaamse bedrijven Dat spaargeld van bedrijven is nu voor een belangrijk deel verdampt”, (DS, 30 december 2008). Verdampt spaargeld verzwakt de kredietwaardigheid van die bedrijven die dan nog moeilijker leningen krijgen van de banken met alle gevolgen van dien, zeker voor kmo’s.

De politieke klasse die de deregulering van de kapitaalmarkten in de EU besliste,  maakt de werkende bevolking vandaag twee keer slachtoffer: 1. het mobiliseren van belastingsgeld o.m. onder vorm van rentes op aangegane leningen om het (criminele) beleid van sommige bankiers te compenseren en 2. de dreigende sociale besparingsplannen en inflatie die op ons afkomen. Wie dat alles overschouwt kan niet anders dan de vraag stellen of deze “lichtzinnigheid”  en het “risicogedrag” van bankiers en heersende politieke kaste niet kan onder gebracht worden onder de categorie “ witteboordcriminaliteit”? In  Nederland is door de linkse Socialistische Partij (SP) een campagne gestart “grijp  de graaiers” . In het surrealistische België gat het er echter anders aan toe zelfs met een kiescampagne voor de Europese en Vlaamse verkiezingen van 7 juni e.k.  Hier worden de bankiers ontvangen als heren, om onder vrienden, uitleg te komen geven in een (voor het publiek gesloten) zitting van de parlementscommissie van Financiën. De bevoegde parlementscommissie voor de strijd tegen de fiscale fraude, is recent tot het besluit gekomen dat de bankiers rechtstreeks meewerken aan financiële fraudeconstructies voor hoge heren en vennootschappen waardoor de staat miljarden euro derft die door de politieke klasse wordt afgewenteld op Jan Modaal en de middenklasse. “Grijp de graaiers” kon een belangrijk campagnethema zijn voor 7 juni e.k.

arbeid terug centraal?

Is de beurs een last of lust voor de economie? De neoliberale deregulering verplichtte de beurs te functioneren in een voor de geldmarkten gedereguleerd kader. Beurzen zijn dus als financiële bedrijven exponent maar ook slachtoffer van het regime. Voor de crisis zijn er geen economische – wel politieke oplossingen. Een ander politiek kader zal er o.i. enkel komen indien de last van het kapitaal op de economie wordt weggenomen, anders gezegd,  indien de economie bevrijd wordt  van het kapitalisme en de waarde van de arbeid in de (vnl. diensten) economie terug centraal wordt geplaatst. Het meest democratische platform daarvoor zijn de naties die inter- nationaal samenwerken.  Zoniet zal het kapitaal op allerlei terreinen steeds meer armoede  en schaarste produceren, voor steeds meer mensen en het leefmilieu. Zoals Thomas Coutrot (economisch adviseur van de antiglobalistische vereniging Attac in Frankrijk) stelt: “De bedrijven moeten gedefinancialiseerd worden: de geldhoeveelheid die op de financiële markten, de beurzen,  circuleert moet verminderd worden. Door middel van reglementering en taksen van de staat  op de financiële transacties, het beperken van het  stemrecht van de aandeelhouders en de vermindering van de  financiering op de markten, eventueel zelfs de beurzen sluiten die vandaag meer middelen afromen dan ze aan de bedrijven bezorgen”. Is er dan nog een beurs nodig?

 Miel Dullaert

 

 

 

  • Over mij

    • Miel Dullaert
      °1948 Enkele stipmomenten… Kind en tiener Ik ben geboren in Merksem. Ik behoor tot wat men noemt, de babyboomgeneratie of de eerste
      Meer lezen...
  • Citaat

    De Journalist is de historicus van zijn eigen tijd
    (Oriana Fallaci, Italiaanse journaliste 1929- 2006)

  • Edward ELGAR, NIMROD

  • Tag cloud

  • Deel onze pagina op:

    © Copyright 2024 ‐ Miel Dullaert ‐ Alle rechten voorbehouden

    Disclaimer | Privacybeleid

    Webdesign by Eye