Op 19 april jl. verkoos de nationale vergadering van Cuba een opvolger voor de 86-jarige Raul Castro (foto links) als president van Cuba: Miguel Diaz-Canel (foto rechts), 58 jaar en elektronica ingenieur. Het Caraïbische eiland, vlakbij Florida-VS, krijgt een nieuwe president die nog niet geboren was toen de broers Fidel- en Raul Castro met hun kameraden in 1959 de dictator Fulgencio Batista van de macht verdreven en een sociaal progressief, soevereinistisch beleid probeerden uit te bouwen.
Miguel Diaz-Canel
Wat Cuba overkomt, is in feite een alledaags feit. In welk land ter wereld ook, komen en gaan politieke leiders. Maar Cuba is wat dat betreft speciaal. Voor het eerst sinds februari 1959 wordt een niet –Castro, die nog niet geboren was tijdens de machtsovername, president.
Het is Miguel Diaz-CANEL, (foto rechts) een man met een ingenieursopleiding elektronica en die sinds jaren het klappen van de zweep kent. Hij werd op 20 april 1960 geboren. Hij was officier bij het Cubaanse leger, gaf les aan de universiteit. Hij was als jongeman onconventioneel. Als eerste communistisch secretaris in Villa Clara reed hij als jongeman met de fiets bij benzineschaarste, droeg jeans, en was een fan van de (uit de Engelse arbeidersklasse afkomstige) Beatles. Hij werd in 2009 minister van Hoger Onderwijs. Hij was steeds de favoriet van de Castro’s wiens vertrouwen hij niet beschaamde. In 2013 werd hij de eerste vice- president van de ministerraad en dus het nummer 2. In dien hoofde reisde hij veel naar het buitenland. Miguel Diaz-Canel staat voor grote uitdagingen om de essentie van de sociale revolutie te bewaren, het sociaal draagvlak ervoor, de cultuur, de waarden en normen, en tegelijk de economie te dynamiseren om de Cubaanse sociale welvaartsstaat te blijven financieren.
De broers Castro en cs. verjagen de rechtse dictator in 1959
Cuba is geen land zoals de andere. Het eiland ligt in het Westelijk halfrond, vlak onder de neus van de Verenigde Staten- Florida. En vooral. Het is in de Westelijke wereld het enige land dat 60 jaar geleden een progressieve, nationale revolutie doorvoerde onder het leiderschap van de gebroeders Castro, Che Guevara en vele anderen en stand hield. De sociale- politieke revolutie was geen ritje op de kermismolen. De revolutionairen knikkerden de Amerikaanse maffia en hun collaborateurs buiten, sloten hun speelholen en bordelen, berechtten de folteraars en leden van de doodseskaders van dictator Batista en nationaliseerden de economie. Velen van de rechtse elite vluchtten naar de VS- Florida. Als reactie daarop organiseerde de supermacht op de drempel van Cuba allerlei soorten agressie tegen het revolutionaire regime. Economische blokkade, diplomatieke vijandigheid, talloze moordpogingen op Fidel Castro, psychologische oorlogvoering vanuit Florida waar de rechtse ballingen dagelijks hun gal spuwden op Fidel
In Groot-Brittannië noemt Labour-oppositieleider Jeremy CORBYN, Fidel Castro (1926-2016) een held.
Castro en de zijnen en plannetjes maakten om het sociaal progressieve en patriottisch bewind van Fidel en Raul Castro het moeilijk te maken.
Cuba in de Koude Oorlog
Een directe militaire aanval in de Varkensbaai in 1961 mislukte. Het was een lesje voor de grote vijand en de rechtse ballingen in Florida. In de achtertuin van de VS, waar de Amerikanen met gemak landen binnenvielen en hun marionet installeerden (zoals in Panama en Jamaica bijv.), beschikte het Cubaanse leger over de mogelijkheid om binnen de 24 uren twee miljoen goed bewapende Cubanen te mobiliseren. Iets wat de VS tot nu toe geen zin gaf een grote militaire interventie te plannen. Cuba en Vietnam werden in de Koude Oorlog de gekende voorbeelden van succesvol verzet tegen het Amerikaans imperialisme met steun van de Sovjet-Unie. De Amerikaanse boycot dreef Cuba in de handen van de Sovjet-Unie, in de Koude Oorlog. Ineens werden Castro en de zijnen communisten hoewel zij dat aanvankelijk niet waren.
Leider van Cuba. Fidel Castro. President van Amerika. John F. Kennedy. Leider van de Sovjet-Unie. Nikita Chroesjtsjov.
De Sovjet-Unie en de economische Oost-Europese organisatie Comecon werden afnemer van producten (suikerriet) uit Cuba in ruil voor basisgoederen vanuit de Sovjet-Unie en bondgenoten. In 1962 was Cuba het toneel van een bijna atoomoorlog tussen de Sovjet-Unie en de VSA. In volle Koude Oorlog had de Sovjet-Unie op Cuba kernraketten geplaatst gericht op de VSA. Het was een reactie op de plaatsing van Amerikaanse Jupiter- raketten in Turkije en Italië gericht op de Sovjet-Unie. Er ontstond een crisissfeer. Enkel na intens diplomatiek verleg tussen Moskou en Washington, met Sovjet- leider N. Croesjtsjov en de VS-president J.F. Kennedy werd een deal gemaakt. De Sovjets zouden hun raketten uit Cuba terugtrekken, de VSA zouden ook hun raketten in Turkije en Italië weghalen.(foto rechts)
Een arm, ongeletterd, ongezond volk ontwikkelen
In 1959 was Cuba er slecht aan toe. Met een rechtse dictatuur, armoede, ongeletterdheid, misdaad, bordelen, kansspelen, slavernij op plantages, de Amerikaanse maffia was er kind aan huis,… Binnenlands werd door Fidel Castro en de zijnen de hand aan de ploeg geslagen Er werden staatsinstellingen gecreëerd. Een door de staat georganiseerde sociale zekerheid, economie, gezondheidszorg en onderwijs werd voor het volk van 0 uit de grond gestampt, wat een unicum was voor de volkeren van de derde wereld (de Amerikaanse documentairemaker Michael Moore illustreerde in een documentaire “Sicko” (2007) dat het Cubaanse gezondheidssysteem voor het volk verder staat dan het Amerikaanse, toen hij via een boottocht van Florida naar Cuba, een aantal in de VS niet te behandelen Amerikaanse patiënten aanbood in Havana ter verzorging en voor de aanschaf van geneesmiddelen). De resultaten op het vlak van bijv. de gezondheidszorg zijn voor dit ontwikkelingsland indrukwekkend. En geeft Cuba groot prestige in de derde wereld. De gemiddelde levensverwachting in Cuba is ongeveer gelijk met België (78 Jaar). Het eiland produceert ongeveer 90% van de basisgeneesmiddelen zelf, er is ondermeer door de boycot wel schaarste aan gespecialiseerde medische apparatuur zoals bijv. voor nierdialyse. Cuba telt 360.000 gezondheidswerkers en 70.000 artsen. Sommigen hiervan bieden hulp aan bevriende landen zoals Venezuela. Militair speelde Cuba in vorige eeuw een belangrijke rol in het verslaan van het Zuid Afrikaanse apartheidsleger (wat hen eeuwige dankbaarheid opleverde van Nelson Mandela en de zijnen, zie foto links) en steun aan bevrijdingsbewegingen in Afrika.
Op de ontwikkelingsindex van de Verenigde Naties neemt Cuba de 51e plaats in op 182 landen en de 6e plaats voor de landen in Zuid-Amerika en in de Caraïben.
Uitdagingen en kansen voor de nieuwe president
Cuba komt en zit nog altijd in een moeilijke periode. De val van de Muur in 1989 en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie betekende een existentiële crisis voor de Cubaanse samenleving. Cuba zat op zijn tandvlees. Voor Cuba begon zoals er gezegd werd “een speciale periode”. Het Cubaanse leger speelde een grote rol in het op zich nemen van civiele taken van productie, bevoorrading van de bevolking in deze ongekend diepe crisis. Het Venezuela van Hugo Chavez bracht nadien opluchting met zijn vele oliedollars.
Raul Castro, de broer van, had ondertussen de leiding van het land overgenomen nadat Fidel oud en ziek was. Hij begon pragmatisch aan een nieuwe, langzame, vreedzame omwenteling. De te vette overheidsbureaucratie werd met 500.000 ambtenaren afgeslankt, werken voor ‘eigen rekening’ werd gestimuleerd, het opbouwen van een economische middenklasse werd in gang gezet. Corruptie is volgens Raul Castro een zeer groot gevaar, volgens hem groter dan een mogelijke buitenlandse interventie. Herman Portocarero een gematigd liberaal en Cuba- kenner (vier jaar Belgisch ambassadeur in Cuba (1996-2000) en twee jaar vertegenwoordiger van de Europese Unie (2010-2012) stelt dat in de grondwet de wettelijke basis moet gelegd worden voor verdere economische hervormingen. Binnen het raamwerk van het Cubaanse socialisme is dat nodig en mogelijk.
Geopolitiek staat de nieuwe president Diaz-Canel voor nieuwe uitdagingen: steunpilaar Venezuela zit in een diepe crisis, de linkse vloedgolf over Zuid-Amerika lijkt aan kracht verloren te hebben, (grotendeels door de fanatieke tegenreactie van rechtse conservatieve elites die niet meer (voorlopig?) naar militaire staatsgrepen grijpen, maar naar bureaucratische- juridische repressie). De ex-linkse president van Brazilië Dilma Rousseff
(foto) werd afgezet door rechtse manipulatie van gerecht en parlement. Haar linkse voorganger Luiz Inacio Lula da Silva zit in de gevangenis, “als opkomen voor de armen een misdaad is, dan ben ik graag een crimineel “ zegt hij. Lula da Silva is nu opnieuw kandidaat en stond in de peiling voorop als nieuwe presidentskandidaat en moest dus geneutraliseerd worden. En ook de onder de Amerikaanse president Barack Obama ingezette dooi, bekroond met de opening van diplomatieke betrekkingen en een ambassade in Cuba, is gestopt. Door het aan de macht komen van vastgoed oligarch Donald Trump zijn de relaties terug koud geworden. Daardoor komen de VSA terug buiten spel te staan, wat door heel wat ondernemers in de VS wordt betreurd. Ze zien zich de kaas van het brood gegeten door andere economische spelers: Rusland, China, de Europese Unie.
Rusland, China, Europese Unie
In tijden van de Sovjet-Unie en de Comecon was dit economische blok de levensader van Cuba om de boycot van de Verenigde Staten op te vangen. Na de gevolgen van de val van de Sovjet-Unie, brandden de relaties tussen Cuba en de opvolgersstaat Rusland op een laag pitje.
vice-president M. Diaz–Canel verwelkomt president V. Poetin in Havana in 2014
Sinds Vladimir Poetin aan de macht is gekomen is daarin verandering gekomen. Vanaf ca 2012 speelt Cuba terug een prioritaire rol voor Rusland in Zuid-Amerika. Er werden in 2017 belangrijke contracten afgesloten ondermeer voor auto’s, vrachtwagens, autobussen, voor de modernisering van het spoorwegnet, voor de opleiding van Cubanen met Russische technologie,voor sectoren zoals olie, farma. Het belangrijkste was echter dat onder president Vladimir Poetin 90% van de Cubaanse schuld van 30 miljard dollar in 2012 is kwijtgescholden die Rusland van de Sovjet-Unie had geërfd. De rest, 10%, ca 3 miljard dollar, gaat Rusland investeren in Cuba.
China heeft sinds een tiental jaren ook zijn aanwezigheid versterkt in Cuba. Het land voert huishoudtoestellen, telecomapparatuur en machines voor de productie van goederen uit naar het eiland. Havana exporteert vnl. suiker, tabak, medicijnen, vaccins en hightech medische apparatuur. Voor China is vooral van strategisch belang de investeringen in de nikkel- ontginning en de olie. Het Chinese staatsolie(gas)bedrijf Sinopec werkt samen met de Cubaanse staatsoliemaatschappij Cubapetroléo in onderzoek naar oliebronnen rond de Cubaanse kust en oliewinning van Sinopec in de Cubaanse wateren van de Golf van Mexico.
Ook de Europese Unie heeft recent de relaties met Cuba aangehaald. Nu de VSA afhaken, ontstaat er meer ruimte op het Westelijk halfrond voor de EU. In december 2016 werd een akkoord gesloten voor Politieke Dialoog en Samenwerking (PDCA-akkoord). De uitvoering ervan begon in 2018, met een bezoek van Frederica Mogherini, de Europese Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse zaken van de EU, aan Havana.(foto onder)
Vice president Diaz-CANEL ontmoette in voorbije jaren de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger voor de EU, Mevr. F. Mogherini
Vandaag is de EU al de belangrijkste partner op het vlak van handel, investeringen en ontwikkelingssamenwerking. Er is een programma ondertekend voor hernieuwbare energie (18 miljoen euro), voor duurzame landbouw (21 miljoen euro), uitbreiding van cultuur en wetenschappen (10 miljoen euro). Het PDCA bestrijkt meer dan 30 domeinen. Eén grote adder onder het gras: alle nationale parlementen van de Europese Unie moeten het PDCA akkoord ratificeren. Met heel wat landen vnl. Oost-Europese leden die eerder op de Amerikaanse en antisocialistische lijn zitten, zal dit ratificatieproces een moeilijke klus worden.
Cubamodel: aanpassen aan de 21e eeuw
De nieuwe president Miguel Diaz-Canel zal al zijn ervaring en overtuiging nodig hebben om het proces dat op Cuba door de gebroeders Castro op gang werd gebracht, te continueren, te verdiepen en de geëvolueerde samenleving op Cuba om te zetten in aangepaste instellingen en beleid. Alleen het soevereine volk en zijn leiders kunnen hierover beslissen. Het Cubaanse volk heeft in de voorbije 60 jaar bewezen een enorme veerkracht te hebben in een internationaal ongunstige omgeving of die nu kwam van een saboterende VS of van een uiteenvallende Sovjet-Unie. Cuba is, ondanks de kritiek en tekorten, voor vele progressieve elites in de derde wereld nog steeds een lichtend voorbeeld en voor rechts een onverteerbare“rode lap voor de stier”. De Cubanen weten dat hun sociaal- economisch systeem en de leidende elite hen tenminste behoedt voor de gruwel in naburige landen. Daar etteren armoede, uitzichtloosheid, wapenhandel vanuit de VSA, gruwelijke drugsoorlogen, mensenhandel, bendeoorlogen allerhande. Vergeleken daarmee is Cuba een beschaafd ontwikkelingsland, een oase van rust, ondanks torenhoge uitdagingen waarop de nieuwe president Miguel Diaz-Canel een antwoord zal moeten bieden in de 21e eeuw.
Bronnen
MO* Mondiaal ( maandblad bij Knack), “Cuba en Rusland halen economische banden stevig aan”, Patricia Grogg– 6 februari 2018.
MO* Mondiaal, “China geeft Cuba economische injectie”, Patricia Grogg,- 21 februari 2006.
www.Dewereldmorgen, Marc Vandepitte, “Overleeft Cuba het einde van het Castro tijdperk?” – 18 april 2018
De Tijd, dagblad, “Cuba zonder Castro’s”– Lieve Dierckx en Jean Vanempten, “Cuba zonder Castro’s”- 18 april 2018
